Muziek is van invloed op je lijf, geest en welzijn

Geschatte leestijd: 10 minuten.

Een ronkende kop, afgelopen weekend in het Algemeen Dagblad.

“Waarom je in coronatijd baat kunt hebben bij een flinke portie Rammstein”.

Algemeen Dagblad 31-10-2020

Rammstein?

Ja, deze:

Maar het mag ook Bruce Springsteen, AC/DC, Mozart of Nick & Simon zijn hoor. Geen probleem. Het AD is niet zo moeilijk, en mijn muzieksmaak is al helemaal breed. Van klassiek tot smartlap, zeg maar.

Het gaat er in het artikel om dat mensen muziek benutten, soms zelfs aangrijpen, als middel van troost in onzekere tijden. Voorbeelden te over in coronatijd: het zingen op de Italiaanse en Spaanse balkonnetjes, het klappen en zingen in Nederland, Engeland en vele andere landen voor de zorgsector, enzovoort.

Knuffelhormoon

Neuropsycholoog Erik Scherder kan er natuurlijk prachtig over vertellen. Ik wou dat ik 10% van zijn presentatietechnieken bezat; die man neemt je mee in een verhaal. Vanuit de wetenschap is er wel eens kritiek op hem, dat hij de zaken versimpeld voorstelt, maar kom op. In de wetenschap kun je wel vanuit je ivoren wetenschapstoren met subsidiegeld je onderzoeken uitvoeren (en ja, dat heeft zeker nut!), maar ik vind het mooi én wenselijk dat resultaten uit die onderzoeken ook vertaald worden in gewone-mensen-taal. Dat doet alles voor het draagvlak voor (wetenschappelijk) onderzoek.

Professor Scherder is er helder over. Mensen gaan zingen omdat dat emotie oproept en oxytocine vrijmaakt, het ‘knuffelhormoon’. Voel je emotie, dan gaat er haast automatisch een prikkel naar de nabijgelegen motorische gebieden in je hersenen; dat zorgt ervoor dat je als vanzelf de neiging hebt om te bewegen en dansen (dat laatste geldt dan weer niet voor mij, muzikanten dansen niet). Bespeel je een instrument, dan gebeurt er helemáál veel tegelijkertijd in je hersenen. Motorisch, visueel (bladmuziek), auditief (horen van geluid).

Luisteren, meezingen of zelf spelen: muziek verrijkt je hersenen, laat je lichaam bewegen, maakt emoties los en zorgt voor een prettig gevoel. Niet gek toch, dat juist in bange, donkere dagen ‘waarin een virus de wereld bedreigt’, mensen naar muziek grijpen als houvast.

Onderzoek muziek in coronatijd

Maar waarom grijpen er -wereldwijd- nu zóveel mensen naar muziek als instrument in moeilijke tijden? En wat is eigenlijk precies dat effect van muziek op ons welzijn, op onze gezondheid?

Onderzoeker dr. Rebecca Schaefer doet namens de Universiteit Leiden al langer onderzoek naar de effecten van muziek op de hersenen. Samen met Prof. Roni Granot van de Hebrew University of Jerusalem, die daar een eigen muziekafdeling heeft, doet Schaefer nu internationaal (in 13 landen en in 8 talen) onderzoek naar het effect van muziek op het welzijn van mensen in coronatijd.

Doe mee!

Op het moment van schrijven (november 2020) kun je nog meedoen aan het onderzoek van Schaefer en Granot.

Ik heb de vragenlijst inmiddels ingevuld. Niet heel moeilijk; soms moet je even een momentje nadenken over een bepaalde vraag.

Leuk is dat je aan het eind van de vragenlijst met een klein rapportje inzicht krijgt in je persoonlijk profiel. Gebaseerd op de ‘Big 5’ dimensies van de persoonlijkheidstheorie: extraversie, vriendelijkheid, consciëntieusheid (wat een prachtig woord), emotionele stabiliteit en openheid naar nieuwe ervaringen.

Oké, even kort dan. Mijn scores ten opzichte van alle respondenten:

	Mijn score	Gemiddelde score
Extraversie	4	4.44
Vriendelijkheid	7	5.23
Consciëntieusheid	5.5	5.40
Emotionele stabiliteit	6.5	4.83
Openheid naar nieuwe ervaringen	5.5	5.38

Dus. Ik kan me er wel in vinden 😉

Maar we hadden het over de invloed van muziek

Muziek is een van de krachtigste middelen om emoties op te roepen. Dat weet ik, als emotioneel stabiele (haha!), als geen ander. Muziek triggert mijn emoties, ik schreef er al eens eerder over. Je kunt jezelf met muziek heel goed in een bepaalde emotie brengen. Maar ook Scherder en Schaefer roepen het tegen iedereen die maar wil horen. Prof. Scherder pleit niet voor niets voor herintroductie van het muziekonderwijs op scholen. Goed voor de concentratie, voor de ontwikkeling van de hersenen én voor het welzijn en onderlinge welbevinden van veel leerlingen.

Tal van onderzoeken ‘bewijzen’ de positieve invloed van muziek op het brein en gedrag. Het mooie aan muziek is ook dat het het héle brein weet te activeren. Elk element, zoals ritme, klank, melodie en harmonie, beïnvloedt een specifiek deel van de hersenen. Er gebeurt van alles tegelijk in de hersenen. Bij positieve herinneringen door de muziek komt er dopamine vrij, we benoemden het al eerder in dit artikel. Maar muziek is ook een relatief veilige manier om negatieve gevoelens te verkennen. Muziek kan troost bieden, maar uiteindelijk ook weer afleiden. Muziek kan ook inspireren, energie geven, bijvoorbeeld om een (top)sportprestatie te behalen.

Muziek als verbindende factor in alle leeftijdsfasen

De University of Sheffield, eveneens betrokken bij het internationale onderzoek naar hoe mensen ‘muziek’ inzetten tijdens de corona pandemie, heeft per leeftijdsfase onderzocht wat muziek toevoegt aan het welzijn van mensen. Het onderzoekscentrum Music Mind Machine (een project binnen de University of Sheffield) biedt een platform voor onderzoekers en studenten om muzikale ervaringen vanuit een interdisciplinair perspectief te onderzoeken, waarbij theorieën en methoden uit muziek, psychologie, sociale wetenschappen en computerwetenschappen worden gecombineerd. Onderzoek dat in het centrum wordt uitgevoerd, is zowel fundamenteel als toegepast.

Baby’s – 3 jaar oud

Effecten van muziek:

• emoties herkennen
• bewustwording van je lichaam
• gedrag reguleren

3 tot 5 jaar oud

Effecten van muziek:

• de lol van muziek als verbinder tussen mensen ontdekken
• emoties reguleren
• verbeelding met muziek
• routines ontdekken met muziek

Tieners

Effecten van muziek:

• met name het reguleren van emoties: boosheid, gevoelens van overweldiging
• muziek als gezelschap: bijvoorbeeld wanneer je je wat alleen voelt
• muziek gebruiken om met beide benen op de grond te blijven
• muziek gebruiken om sociale interactie met leeftijdsgenoten te stimuleren

Volwassenen

Effecten van muziek:

• nieuwe vaardigheden ontdekken door muziek
• met muziek je doel in het leven (her)ontdekken en je identiteit ontwikkelen
• sociale verbinding leggen met anderen door muziek in groepsverband te ondergaan of zelf te spelen
• muziek verbinden aan belangrijke gebeurtenissen, waardoor je je later deze momenten, plaatsen en relaties met mensen beter herinnert

Muziek in de gezondheidszorg

De invloed van muziek in de gezondheidszorg is groot. Beter gezegd: kán groot en nog veel groter zijn dan nu.

Een prachtige toepassing is natuurlijk het werk van Muziekids; ik schreef er al vaak over. Kinderen en jongeren afleiden door samen muziek te maken: muziek draagt op allerlei manieren bij aan het welzijn van kids in ziekenhuizen en klinieken. Muziek ontspant, is een vorm van tijdverdrijf, biedt afleiding en soms ook troost.

Maar muziek zorgt er ook voor dat er na een operatie minder pijnmedicatie nodig is. Muziek biedt ontspanning voor dementerende ouderen, bijvoorbeeld bij angst of onrust. Muziek verandert de sfeer op een afdeling in een ziekenhuis of verzorgingstehuis, leidt mensen in positieve zin af en brengt hen mentaal vaak in een positievere stemming. Muziek heeft invloed op vitale functies van premature baby’s, vergroot de kans op overleven.

Joanne Loewy, directeur van het Louis Armstrong Centre voor muziektherapie in Mount Sinai ziekenhuis (New York) verwoordt het als volgt:

“Music therapy offers the best medicine against pain. Clinically indicated ánd cost effective. No side effects.”

Joanna Loewy

Het Mount Sinai heeft zúlke goede ervaringen met muziektherapie, dat het een speciale afdeling, het Louis Armstrong Centre of Music Therapy, heeft vormgegeven. Vanuit daar worden dagelijks muzieksessies uitgevoerd op de Intensive Care, in het moeder&kind centrum, op de uitslaapkamers, op de afdeling neonatologie, bij oncologie, rondom de gezinszorg, op de afdeling voor pijnmedicatie en in het hospice. Maar er wordt ook gemusiceerd in de wachtruimtes en lobby’s van het ziekenhuis.

Muziek als onderdeel van de Nederlandse gezondheidszorg

Ook in Nederland zijn diverse artsen en arts-onderzoekers inmiddels specifiek met onderzoek naar de inzet van muziek en muziektherapie bezig.

Hans Jeekel

…is hoogleraar chirurgie en was eerder hoofd van de afdeling chirurgie van het Erasmus MC (Rotterdam). Hij startte een speciale foundation: Muziek als Medicijn. De stichting zet in op brede introductie van muziek als duurzame behandelingsvorm:

Door het uitvoeren van systematische literatuuranalyses en kwalitatief hoogstaand klinisch onderzoek draagt de onderzoeksgroep bij aan de wetenschappelijke kennis over de werking en de toepassingen van muziek met als doel om de muziek als behandeling in de reguliere zorg de plaats te geven die haar toekomt. 

Arie Bos

…werkt bij UMCG aan wetenschappelijke onderbouwing van de inzet van muziektherapie op de kinderafdeling. Als afdelingshoofd van de afdeling neonatologie initieert hij eind 2018 experimenten met muziektherapie voor zieke pas geboren kinderen. Live muziek blijkt direct zichtbaar te zorgen voor meer rust (ademhaling, hartslag) bij de kindjes, bijvoorbeeld als er bloed wordt geprikt of wanneer ze gescheiden zijn van de moeder. Ook stimuleert muziek de ontwikkeling van de hersenen. Live muziek werkt duidelijk beter dan een mp3 of radio: al musicerend kan de therapeut direct inspelen op gedrag en reactie van de baby’s. En: het is veel minder ingrijpend dan bijvoorbeeld het toedienen van extra kalmerende medicatie.

Artur Jaschke

…is onderzoeker klinische Neuromusicologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en gastonderzoeker cognitieve muziek neurowetenschappen op de afdeling Neonatale Intensive Care van het Universitair Medisch Centrum Groningen. Jaschke is onder andere betrokken bij onderzoek naar de inzet van muziektherapie in de zorg, werkt mee aan de ontwikkeling van meetmethodes voor het meten van effecten van muziekinterventies in die zorg en doet onderzoek naar de inzet van muziek op de intensive care. Daarnaast doet hij mee in theatercolleges van Miracles of Music.

Pim Giel

…doet al jaren onderzoek naar de inzet van muziek in de zelf-, mantel- en professionele zorg. Met ‘zijn’ stichting en team Miracles of Music heeft hij een film geproduceerd, worden theatershows gegeven, muziekmeetings georganiseerd (educatief programma voor verzorgers) en is er een periodiek congres over muziek en muziektherapie.

Er is nog zo weinig bekend

Dat muziek een invloed heeft op ieders welbevinden, dat ligt zo voor de hand. (Haast) iedereen ervaart het (bijna) dagelijks, zowel in de privésfeer als binnen en buiten de zorgsector. Het geluid rondom de invloed van muziek op je welzijn en gezondheid wordt sterker. Er komt meer en meer (media-)aandacht voor deze invloed.

In 2016 werd een, denk ik, prachtig landelijk congres georganiseerd rondom de inzet van muziek in de zorg. “Denk ik”, want ik was er -helaas- niet bij.

Gelukkig hebben we de programmafolder nog 🙂

En een sfeer-impressie van een voorgaande editie.

2016 was voor mij een intensief medisch jaar, waarin ik die kracht van muziek graag binnen de muren had gehad van de ziekenhuizen die ik bezocht, of waar ik werd geopereerd. Maar ik heb het destijds niet gevonden.

De aandacht voor muziek op welzijn binnen en buiten de zorg neemt dus toe. Maar tegelijkertijd wordt die kracht, die waarde, nog zo weinig gebruikt. Dat wat er wordt aangeboden of georganiseerd zijn in mijn ogen mooie! incidenten, ad-hoc activiteiten. De afdelingen “muziektherapie” in ziekenhuizen zijn allang weer wegbezuinigd. Dat wat in de USA in allerlei ziekenhuizen duurzaam verankerd is, vindt hier geen financiering. Waarom lukt het hier in Nederland nog niet, terwijl muziek aantoonbaar levens van mensen beïnvloedt? Zelfs overlevingskansen bevordert (te vroeg geboren baby’s), behandeling en verblijf in ziekenhuizen en klinieken makkelijker maakt (Muziekids), mensen minder pijnmedicatie laat innemen of de laatste levensjaren (van iemand met dementie) verzacht? Mensen door grote crises (corona) heen trekt?

Een paar factoren, denk ik dan als ‘leek’.

1. Aandacht. De structurele inzet van muziek is nog niet zo bekend. Iedereen ervaart het, maar veelal in privésfeer.
2. Geld. Stichtingen die actief zijn met muziek in de zorg moeten beroep doen op fondsen en adhoc subsidies, waardoor ontwikkeling niet zo snel gaat als gewenst. Er is geen structurele financiering.
3. Prioriteit. Een ziekenhuis heeft wel wat anders aan z’n hoofd dan ‘lekker muziek maken’. Zeker nu in coronatijd. Maar precies hier gaat het ook fout: het is niet ‘een beetje muziek maken’, het is overleven, verzachten, het betekent een lagere bloeddruk, minder medicatie. Keiharde feiten, naar mijn idee.
4. Gebrek aan bewijs. Er is nog zo weinig wetenschappelijk bewijs. Onderzoek op dit terrein staat nog in de kinderschoenen. Althans, in Nederland, want in de USA is men al veel verder. Haal dát dan naar Nederland, denk ik dan simpel. Als het effect met wetenschappelijk bewijs al elders is aangetoond, waarom moet het dan hier in Nederland allemaal opnieuw?
5. (Gebrek aan) samenwerking. Ieder voor zich. En ja, samenwerken is moeilijk. Ieder heeft een eigen belang, eigen projecten, eigen onderzoek, een eigen opdracht. Daar overheen stappen is heel moeilijk, zeker als je afhankelijk bent van (dat beetje) financiering. Maar krachten bundelen betekent, als het goed is, uiteindelijk meer bereiken.

Ik ben benieuwd waar we over vijf, over tien jaar staan. Of Rebecca, Erik, Hans, Arie, Artur, Robbert (van Muziekids, red.), Pim en al die anderen elkaar meer hebben weten te vinden.

Ik hoop het mee te maken. Over tien jaar ben ik 56. Dan kan ik minstens nóg eens tien jaar genieten van al die effecten van muziek, op mijn eigen welzijn en dat van anderen. Buiten, maar vooral ook bínnen de gezondheidszorg.

Better Days Are Coming

Laten we afsluiten met muziek. Springsteen zingt in Better days over betere tijden die aanbreken. In de song toegepast op een relatie, maar ik pas ‘m gewoon -met een dichterlijke vrijheid- toe op betere tijden voor muziek in de gezondheidszorg. En op betere tijden post-corona, natuurlijk.

Deel je ervaringen

“Welke muziek wil je graag horen?” De arts keek me vriendelijk aan, maar wilde duidelijk wel een antwoord. Ik was enigszins gespannen, er zou zodadelijk een flinke injectienaald de zenuwen van mijn rug ingaan. Een ‘epiduraaltje’, in vaktermen. “Springsteen”, antwoordde ik zonder enige twijfel. Natuurlijk. En zo geschiede. “Goede keuze, die horen we niet zo heel vaak”, zei de arts nog, al glimlachend. Daarna gaf ik me over aan de mij o zo bekende rockende beats. En aan de injectiespuit. Het was zo gepiept, het duurde maar een paar Springsteen-nummers lang. Dát is de kracht van muziek.

• Op welke manier gebruik jij muziek om je beter te voelen? Of om dichter bij je emoties te komen?
• Welke muziek luister je als je je blij voelt? En als je somber of verdrietig bent? Welke muziek laat je ontspannen? En bij welke muziek kun je goed werken of studeren?
• Heb jij een favoriet liedje in deze corona-periode? Iets dat je specifiek door deze tijden loodst?
• Op welke manier(en) heb jij wel eens met muziek in de zorg te maken gehad?

Deel je ervaringen via de reacties hieronder.

Meer lezen

• Lees het volledige AD-artikel terug; of vergroot de foto hieronder.

• Ik schreef al eens een blog over de invloed van muziek op de concentratie van kinderen en jongeren.
• Dokters van Morgen besteedde eind 2019 een uitzending aan de werking van muziek in de gezondheidszorg. Zeker kijken, als je in het onderwerp geïnteresseerd bent!
• Meer weten over Muziekids of Muziek als Medicijn?
• Terugluisteren: radio-item met Arie Bos (UMCG) over muziektherapie bij zieke baby’s.
• Duik eens in het Music Mind Machine project van de University of Sheffield; je vindt er diverse publicaties, podcasts, video’s en je kunt deelnemen als vrijwilliger, onderzoeker, eventdeelnemer of (muziek)student.
• Welke rol speelt muziektherapie, al sinds de jaren ’90, in het Mount Sinai ziekenhuis in New York? Het Louis Armstrong Department van dat ziekenhuis maakte er een filmpje over. Verspreid over de USA werken al ruim 5.000 mensen als muziektherapeut!

Coverfoto: met dank aan ACMF, de Australian Children’s Music Foundation