Geschatte leestijd: 8 minuten.
Eind 2019 publiceerde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) de resultaten van een Europees onderzoek waaruit blijkt dat het actief of passief beleven van kunst de gezondheid en het algehele welbevinden bevordert. In 2019 is dit, voor de allereerste keer, grootschalig onderzocht. Kijk, dat klinkt mij nou als muziek in de oren. En meer dan dat, het klinkt mij ook bekend. Méér cultuur in de gezondheidszorg, heren en dames beleidsmakers!
Laat ik eens inzoomen op micro-niveau.
Ik heb er al vaker over geschreven: Muziek helpt. Muziek helpt míj. Echt, het helpt.
- Door muziek te maken, voel ik voor even minder (chronische) pijn. Je hersenen, en zeker die van mij 🙂 kunnen maar een beperkt aantal taken tegelijk aan. En geven prioriteit aan de op dat moment belangrijkste taak.
- Door piano te spelen voel ik mij meer ontspannen.
- Door piano te spelen gaat de focus van de hersenen naar een andere activiteit dan ‘doorgeven van pijnsignalen’.
- Door op te treden worden er veel endorfines aangemaakt, goed voor de pijndemping.
- Door piano te spelen en positieve ervaringen op te doen vergroot ik mijn veerkracht. Niet dat ik normaliter “in de goot” lig, maar chronische pijn kan een verlammende impact op het fysieke en mentale hebben. Muziek maken ‘dwingt’ me in beweging te komen, actief te worden. Het laat zien wat er nog wél mogelijk is.
Helemaal uitzoomen: het macroniveau van het effect van kunst, cultuur & muziek op gezondheid
LKCA, het Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst, heeft die kracht van muziek op gezondheid en welbevinden mooi samengevat weergegeven op haar website. Ik neem de belangrijkste aspecten graag hier over.
- Kunstbeoefening doet een beroep op wat je kunt, je talenten. Een kunstvakdocent of kunstenaar werkt niet met je beperkingen, maar met je mogelijkheden, met je creativiteit, met wat je – al dan niet verborgen – van nature in huis hebt.
- Je ontwikkelt nieuwe vaardigheden. Je leert bijvoorbeeld om beter om te gaan met een chronische ziekte, als je merkt dat het je niet beperkt bij schilderen of zingen. Of je ontdekt dat je met fotografie veel over jezelf kunt vertellen.
- Het versterkt je veerkracht. Als je iets nieuws leert en dat onder de knie krijgt, is dat goed voor je gevoel van zelfvertrouwen en eigenwaarde. En daardoor kun je ook andere uitdagingen misschien beter aan.
- Kunstbeoefening stimuleert en vergroot je creativiteit. En dat helpt weer bij het oplossen van problemen van alledag.
- Het geeft plezier, doorbreekt de sleur en geeft ontspanning. En hierdoor boort het levenslust aan.
- Het vergroot je sociale contacten en bouwt weer een netwerk op. Samen zingen of schilderen of dansen is gewoon leuk. Zeker als je het regelmatig doet. Je komt weer onder de mensen en doet samen iets leuks.
Een aanvullend voordeel van de inzet van ‘kunst & cultuur’ in de gezondheidszorg: het is non-invasief, oftewel het is geen behandeling die ‘je lijf binnendringt’, met alle mogelijke risico’s daarbij. De kans op lijfelijke schade is nihil, het risico van de inzet is laag.
Incredible #ArtsCan Seminar: Arts, Society and Public Health with @Daisy_Fancourt speaking on the vast, exciting and utterly inspiring research demonstrating the impact of arts on mental and physical health. #wellbeing pic.twitter.com/5tjNSENU5r
— Flourishing Lives (@flourishlives) July 3, 2018
We zoomen weer wat in: meso-niveau – Muziekids in de praktijk
Laten we de ‘macro-bevindingen’ eens toepassen op het concrete en tastbare werk van Muziekids samen met kinderen en jongeren in de Nederlandse ziekenhuizen.
- Kunstbeoefening doet een beroep op wat je kunt, je talenten. Muziekids stimuleert op allerlei manieren kinderen en jongeren in de ziekenhuizen om te ontdekken wat er wél mogelijk is, ondanks hun ziekte van dat moment, of chronische ziekte of beperking. Muziekids spreekt bestaande muzikale talenten aan, maar ook motorische vaardigheden, het lef c.q. durf om jezelf te laten zien en horen.
- Je ontwikkelt nieuwe vaardigheden. Voor veel kinderen is het werken met Muziekids en eerste kennismaking met het bespelen van een muziekinstrument. Of bestaande muzikale vaardigheden worden uitgebouwd. Maar muziek maken aan bed of in de studio betekent ook samenwerken, luisteren en opdrachtjes uitvoeren. Je ontwikkelt samenwerkingsvaardigheden, met de muziekvrijwilliger en/of andere muzikantjes.
- Het versterkt je veerkracht. Ziek zijn en naar het ziekenhuis moeten is niet leuk. Hoe goed, laagdrempelig en stimulerend ziekenhuizen e.e.a. ook organiseren; kinderen doen er negatieve ervaringen op. Muziekids zet daar positieve ervaringen tegenover. Maar ook het ontdekken van je muzikale talent, het feit dat je geluid krijgt uit zo’n instrument, dat je leert samenspelen geeft je zelfvertrouwen en eigenwaarde een boost.
- Kunstbeoefening stimuleert en vergroot je creativiteit. En dat helpt weer bij het oplossen van problemen van alledag. Muziek maken en samen musiceren doet bij uitstek beroep op je creativiteit. Door samen muziek te maken worden bestaande probleempjes en problemen in perspectief gezet. Het versterkt het onderlinge vertrouwen tussen kinderen en verpleging, tussen kinderen en ouderen. Dat vertrouwen is essentieel om de medische uitdagingen aan te kunnen.
- Het geeft plezier, doorbreekt de sleur en geeft ontspanning. En hierdoor boort het levenslust aan. Muziek maken met Muziekids is leuk, haalt je voor even uit de ziekenhuissfeer. Er ‘gebeurt iets’ op de afdeling of tijdens het lange wachten, je hebt iets om naar uit te kijken. Je krijgt er weer zin in en het doorbreekt de waan van de dag.
- Het vergroot je sociale contacten en bouwt weer een netwerk op. Samen muziek maken, met leeftijdsgenoten, met je ouders, met de verpleegkundige of zelfs met je specialist: het is leuk, een bijzondere ervaring. En het bouwt aan het onderlinge vertrouwen.
Cultuur in de zorg, het heeft zóveel effect. Waarom heeft nog niet ieder ziekenhuis in Nederland een muziekbeleid? Ik begrijp het écht niet.
Beleidsmakers, maak beleid!
De WHO roept beleidsmakers op om meer te investeren in ‘culturele interventies’ binnen de gezondheidszorg.
Dat doe ik -hierbij- ook!
Beleidsmakers, maak méér beleid omtrent de inzet van culturele interventies in de gezondheidszorg.
Ofwel, meer kunst, cultuur en muziek in onze gezondheidszorg!
En dus ook: investeer (€) daar méér in!
De volgende aanbevelingen worden daarbij door het LKCA gegeven. Ik kijk, weliswaar met gepaste afstand vanaf de zijlijn, nu al even mee bij Muziekids. Laat ik de aanbevelingen eens toepassen op wat ik zie en hoor in de Muziekids praktijk.
- Denk groot, maar begin klein, bijvoorbeeld met een pilot.
MK: In ieder ziekenhuis van Nederland muziek. Op zoveel mogelijk locaties Muziekids (pop-up) studio’s en troubadouren, muziek maken aan bed. Think big. Maar laten we ook gewoon beginnen. Naast de vijf bestaande locaties, waaronder in Brabant ETZ Tilburg, komen er een aantal bij. Ik lobby voor Brabant: Amphia (Breda), Bravis (Bergen op Zoom/Roosendaal), Jeroen Bosch (Den Bosch), Bernhoven (Uden), Catharina (Eindhoven). Act local. Wie nodigt ons uit voor een pilot troubadouren, Muziekids op Reis?
- Betrek de doelgroep bij de ontwikkeling.
MK: Samen met de kinderen en jongeren heeft Muziekids verschillende muziekproducten ontwikkeld. De inpandige muziekstudio, natuurlijk. Maar ook het aan bed samen muziek maken (troubadouren). De behoefte van kinderen staat centraal: wil je lekker zelf een instrument ontwikkelen: prima. Wil je samen luisteren: prima. Wil je ‘les’ krijgen: dat kan. Wil je kijken en luisteren naar anderen: dat mag.
- Stop veel energie en tijd in de werving van je deelnemers op een manier die aansluit bij je doelgroep.
MK: Samen met de activiteitenteams in ziekenhuizen wordt gekeken naar waar muziekactiviteiten waarde toevoegen. Aan de kinderen zélf wordt gevraagd wie mee wil doen. En wie niet. Of nog niet. Of…misschien toch wel. En niet éénmalig, maar jaarrond, iedere dag, iedere week opnieuw.
- Cultuur in zorg en welzijn is innovatief: geef het voldoende tijd om te ontwikkelen.
MK: Muziekids is al 10 jaar bezig met ontwikkelen. Leert doorlopend en past ‘lessons learned’ weer toe. Een organisatie is nooit uitgeleerd. Muziekids is geduldig, weet dat pilots nodig zijn om mensen mee te krijgen. Juist dat innovatieve karakter van muziek in de zorg maakt het werk leuk en uitdagend.
- Vergeet de ‘nazorg’ niet, dus zorg ook voor aanbod of een verwijzing na afloop van je project.
MK: Hoe mooi is het dat Muziekids kinderen en jongeren inspireert om zich te verdiepen in muziekles? Dat kinderen enthousiast worden en óók willen leren drummen, gitaar spelen of dj’en? Wie wil, kan een vervolgaanbod krijgen vanuit bv. muziekscholen of zelfstandige muziekleraren. Maar ‘nazorg’ ligt ook op een ander terrein: dat van de betrokken muzikant, muziekvrijwilliger. Want de impact van het werken in een ziekenhuis kan groot zijn. Prachtige en bevlogen verhalen, maar ook heftige rondom zieke kinderen. Dat verdient de juiste begeleiding.
- Bedenk dat niet iedereen meteen warmloopt voor kunst of een integrale aanpak, dus start met de mensen die in deze aanpak geloven.
MK: Waar zitten de ‘believers’? De mensen die óók geloven in de kracht van muziek in een ziekenhuis of kliniek? Ze zijn er. Maar zat. Niet voor niets komt er steeds meer en meer vraag vanuit ziekenhuizen zelf naar Muziekids activiteiten. Werk jij in een ziekenhuis en ben jij zo’n believer? Vraag intern om muziekbeleid. Neem contact op met Muziekids, of via mij met Muziekids.
- Spreek van tevoren duidelijk je verwachtingen uit: wat verwacht je van het project? En van elkaar? Maak duidelijk wat je kunt inbrengen (tijd, mensen, middelen), onder welke voorwaarden en waar grenzen of belemmeringen liggen.
MK: Iedere actie heeft de juiste voorbereiding nodig. Hoe veel, hoe vaak, waar wel, met wie niet. Wat zijn de kosten, welke effecten beogen we. En hoe meten we impact. Muziekids werkt met pilots, toewerkend naar een duurzaam commitment.
- Het is makkelijk om meteen in de ‘doe’- stand te gaan staan als je elkaar gevonden hebt. Maar ontwikkel eerst een gezamenlijke visie.
MK: Soms is ‘doen’ de beste aanpak. Gewoon, muziek gaan maken. En met eigen ogen zien wat het met kinderen en jongeren in een ziekenhuis doet. Maar ook met andere patiënten, medewerkers, staf. Soms wordt eerst maanden overlegd over visie, missie, doelstelling…en dan pas ‘doen’. Het is altijd maatwerk.
- Check of alle partijen die een aandeel gaan leveren ook echt onderdeel zijn van de projectgroep. Welzijn, eerstelijnszorg (huisarts of POH-GGZ), gemeente, culturele professional: zitten die aan tafel?
MK: Artsen, verpleegkundigen, beleidsmedewerkers, muzikanten, muziekcoördinator, studioleider, natuurlijk de kinderen zelf, ouders, financierders…er zijn nogal wat betrokkenen als je muziek wilt gaan maken in een ziekenhuis. Laat iedereen input leveren op het juiste moment en vooral…laat iedereen in z’n waarde. Respect voor eenieders mening…en in een coöperatieve houding toewerken naar: muziek in het ziekenhuis!
Ook bijdragen aan méér cultuur in de gezondheidszorg? Deel je ervaringen.
Ik hoor graag wat je vindt, via de reacties onderaan of neem contact op.
- Overbodige activiteit (‘want een ziekenhuis is nu eenmaal niet leuk’) of in ieder ziekenhuis nú starten met muziek: alle meningen mogen er zijn.
- Wel graag met een beetje nuance (want ik hou van nuance).
- Of je nu kinderarts, beleidsmedewerker, ziekenhuis manager, cultuurwethouder, muzikant of kind/jongere zelf bent: ik hoor gráág wat je vindt van het werk van Muziekids. En van de lobby voor méér cultuur in de gezondheidszorg.
- Check ook even de links bij “Meer lezen”.
Meer lezen
Het WHO onderzoek
- Nieuwsgierig naar het onderzoeksdocument van de WHO over de effecten van cultuur en muziek in de zorg?
Er is een -lijvig- onderzoeksrapport:
En een beknopte factsheet:
In rapport en factsheet lees je dat dat het WHO onderzoek van 2019 een uniek onderzoek is naar gepubliceerde literatuur (ruim 900 publicaties, 200 reviews en ruim 3.000 vervolgonderzoeken) over toepassingen en cultuurinterventies in de gezondheidszorg.
Integratie van “the arts” in onze gezondheidszorg kan helpen om de komende jaren invulling te geven aan een zo gewenste (en effectieve, KH) multisectoriële, holistische en integrale zorg waarin de patiënt centraal staat. Ik schreef daar al eens eerder over, gerelateerd aan chronische pijn.
WHO doet concrete aanbevelingen aan beleidsmakers om:
- meer toepassingen te ondersteunen
- meer kennis onderling te delen
- meer onderzoek te doen naar effecten
- meer samenwerking tussen zorg en cultuursector te faciliteren, bv. door subsidieprojecten die zowel vanuit de cultuur-, gezondheidszorg- en welzijnsbudgetten worden ondersteund
- “cultuur” onderdeel te maken van opleidingen geneeskunde, welzijn en gezondheidszorg
Art is a wound turned into light
George Braqu, WHO Health Evidence Network synthesis report 67
Andere bronnen
Ik schrijf regelmatig over Muziekids en over muziek in de zorg.
- LCKA houdt een kennisdossier bij over de integratie van cultuur en gezondheidszorg
- Lees een artikel uit Brabants Dagblad: Muziek steeds belangrijker in het ziekenhuis: patiënt herstelt eerder.
- De Engelse onderzoekster Daisy Fancourt (psychobiologie en epidemiologie) schrijft veel over de inzet van kunst en cultuur in de zorgsector. Zo schreef ze bijvoorbeeld het boek Arts in Health:
Een gedachte over “Waarom het goed is dat er meer aandacht komt voor de inzet van cultuur in de gezondheidszorg”