Waarom ieder ziekenhuis een muziekbeleid zou moeten ontwikkelen

Geschatte leestijd: 11 minuten.

De effecten van muziek in de zorg zijn zo overduidelijk; waarom daar dan niet actief beleid op voeren? Er zit muziek in…het Amphia…het Isala…het Erasmus MC…Bernhoven! De slogan ligt zó voor de hand. Hij is voor een ziekenhuis marketingtechnisch lekker te benutten ook. Maar waar de meeste ziekenhuizen, vaak in samenwerking met ‘De Vrienden van…’, tegenwoordig wel een kunstbeleid hebben, heb ik ze nog niet op een muziekbeleid kunnen betrappen. Waarom eigenlijk niet? Heb je veel met muziek of werk je zorggerelateerd, lees dan dit blog over mijn wens om in ieder ziekenhuis en in iedere zorginstelling van Nederland een muziekbeleid te introduceren.

Engaging with the arts can be beneficial for both mental and physical health. Arts can tackle complex health challenges. They offer solutions that common medical practice has so far been unable to address effectively.

Dr. Östlin, WHO Regional Director for Europe a.i.

Samengevat; dit artikel in enkele zinnen

Waarom zou ieder ziekenhuis in Nederland muziekbeleid moeten ontwikkelen? Het is al jaren heel logisch dat er door ziekenhuizen kunstbeleid wordt gemaakt. WHO deed in 2019 voor de eerste keer onderzoek naar de invloed van cultuurinterventies in de gezondheidszorg. De positieve effecten (onderlinge relatie, preventie, bijdrage aan herstel en behandeling, ontspanning) zijn overduidelijk. In de praktijk zijn er al zeker soortgelijke effecten van specifiek muziek te vinden. Maar er wordt nog geen actief beleid op gevoerd, muziekactiviteiten vinden nog veelal adhoc plaats. Er mag méér worden nagedacht hoe muziek structureel in te zetten, welke rol het mag spelen in het ziekenhuis, welke doelgroepen (‘stakeholders’) profiteren van de inzet van muziek en op welke manier het positief bijdraagt aan het zorgklimaat en -beleid van het ziekenhuis. Een beleid dat veel verder gaat dan de aangeboden muziektherapie of het achtergrondmuziekje in de wachtruimte: het werkt verbindend met andere doelgroepen in de stad, stimuleert het welzijn van patiënten en medewerkers, draagt bij aan een positief klimaat, verbreedt het werkveld van muzikanten én zorgt voor cultuurparticipatie door nieuwe doelgroepen. Het is tijd voor een Muziekcommissie in ieder ziekenhuis, het is tijd voor Meer Muziek in de Zorg!

Kunstbeleid? Natuurlijk!

Het Jeroen Bosch ziekenhuis in Den Bosch vraagt zich in haar kunstbeleidsplan af in hoeverre de in het ziekenhuis getoonde kunst bijdraagt aan de ‘healing environment’ voor de patiënt. Kunst als troostbieder dus. In 2015 deed men onderzoek; 75 procent van de ondervraagde patiënten vindt dat kunst afleiding en troost biedt. Kunst kan helpen bij het creëren van een omgeving waarin patiënten op hun gemak worden gesteld. Er wordt samengewerkt met kunstenaars uit de omgeving en er is een wandelroute samengesteld langs de kunstwerken in het ziekenhuis. Ook ETZ Tilburg wil met kunst het welzijn van patiënten, bezoekers en personeel bevorderen en zo stress en angst verminderen. Het Slingeland ziekenhuis in Doetinchem zorgt met de wisselende exposities in de poligang, de vitrines in de centrale hal, de personeelsgang en in de zomermaanden in de binnentuin voor een inspirerende afwisseling in stijlen van kunst. Het LUMC in Leiden beschikt over zo’n 2600 werken die zijn verspreid over de afdelingen, gangen, wachtruimtes en trappenhuizen van de verschillende gebouwen. Kunst creëert een welkome omgeving en brengt de menselijke maat terug in het gebouw. Kunst doorbreekt de klinische sfeer, inherent aan een zorginstelling, en brengt mensen in contact met een andere wereld, met het leven daarbuiten. 

Niet voor niets deed de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in 2019 voor de allereerste keer grootschalig onderzoek naar de invloed van cultuurinterventies in de gezondheidszorg.

De uitkomsten van dat onderzoek lieten de noodzaak zien om:

• het groeiend bewijs meer en meer te erkennen van de rol die kunst speelt om gezondheid en welzijn te bevorderen
• te erkennen dat je bezighouden met de kunsten gezondheidsmeerwaarde biedt
• te erkennen dat kunst en gezondheid elkaar sectoroverstijgend positief kunnen beïnvloeden

Wat blijkt uit het onderzoek? Kunst kan o.a.

• de ontwikkeling van het kind en de moeder-kind band versterken
• ziektes voorkomen (zowel op het gebied van welzijn als de impact van een trauma of mentale ziekte)
• positief bijdragen aan het herstel van in het ziekenhuis opgenomen patiënten
• de zorg aan zowel patiënten met een acute aandoening als patiënten met neurologische ziektes positief ondersteunen
• de behandeling van ziektes als kanker, longziekte, hart- en vaatziekten en diabetes ondersteunen

Muziekbeleid? Huh?

Ik ben de laatste tien jaar nogal veel en vaak in ziekenhuizen te vinden. Zo af en toe knoop ik eens een gesprekje aan met medewerkers en vraag ik of zij weten of hun ziekenhuis ook een muziekbeleid hanteert. Vaak word ik dan wat glazig aangekeken. Muziekbeleid? Huh? Wat bedoel je?

Ik schreef er hier al veel vaker over, maar ik ervaar zelf, als chronisch pijn/rugpatiënt en helaas ook ziekenhuis ‘grootverbruiker’, al een tijd die kracht van muziek. Piano spelen heeft haast direct een zekere invloed op de dagelijkse pijn die ik ervaar. Heel bijzonder om te merken.

Lees bijvoorbeeld nog eens terug:

• Waarom het goed is dat er meer aandacht komt voor de inzet van cultuur in de gezondheidszorg.
• Effecten van muziek in de zorg.

Wat gebeurt er al met muziek in de zorg? Enkele voorbeelden:

• Muziek wordt al actief ingezet bij behandeling van mensen met dementie.
• Muziek in de operatiekamer zorgt ervoor dat mensen na de operatie minder pijnmedicatie nodig hebben.
• Muziek met kinderen en jongeren in het ziekenhuis zorgt voor een meer ontspannen, meer coöperatieve houding tijdens behandelingen.
• Muziek bevordert een goede, ontspannen relatie tussen patiënt en arts of verpleging.
• Muziek in wachtruimtes zorgt voor afleiding en minder stress, óók als wachttijden oplopen.
• Musicerende ziekenhuismedewerkers, van logistiek medewerker tot chirurg en van horecamedewerker tot verpleegkundige, ervaren een sterkere onderlinge band.
• Muziek als onderdeel van ziekenhuisevents zorgt voor meer sfeer en verbinding.

En zo kan ik nog wel even doorgaan.

Toch zijn er nog maar bijzonder weinig ziekenhuizen met een actief muziekbeleid. Natuurlijk, er staat wel vaker bijvoorbeeld een piano in de centrale hal, waar voorbijgangers op kunnen spelen en waar af en toe eens vooraf gepland een pianist een uitvoering(/kje) geeft. Maar waarom wordt dat tot nu toe vaak afgedaan met ‘een vrijdagmiddagje iets leuks doen voor de patiënten’? Maak het structureel, maak er beleid van, om het écht te laten beklijven. Om echt door het hele ziekenhuis heen die positieve effecten van muziek te benutten.

Ontspanning in de OK door muziek  

Op naar een muziekbeleid in ieder ziekenhuis

Ik gok dat het op dit moment nog erg arts-afhankelijk is, die muziekvraag die mij in de OK werd gesteld. Het is nog geen vooropgezet ziekenhuisbeleid, het is nog geen standaard check op de OK-checklist.

Eind 2018, begin 2019 wisselde ik met meerdere mensen van het Amphia ziekenhuis (Breda) van gedachten over het realiseren van Muziekids bij Amphia. Muziek-aan-bed bij kinderen, sámen muziek maken, op de kinderafdeling. Een pop-up ‘iets’ in de hal. Of zelfs een volwaardige muziekstudio in een van de gangen, zoals bijvoorbeeld ETZ, Prinses Máxima Centrum of Spaarne Gasthuis deze al hebben of krijgen. Het was voor Amphia, druk met het inregelen van de nieuwbouw, voor toen nog een ‘brug te ver’. En voordat we het wisten zat iedereen middenin corona.

Muziekids Breda hebben we toen ‘on hold’ gezet; wellicht kunnen we het in betere tijden weer oppakken. En Muziekids ontwikkelt zich sowieso in een razend tempo; diverse ziekenhuizen (groot en klein, algemeen of gespecialiseerd in kinderen) vragen de stichting om binnen de ziekenhuismuren actief te worden. Genoeg te doen dus en veel extra financiële middelen nodig om die ontwikkeling bij te benen (onderschrijf je het belang? Steun Muziekids met je bedrijf, school of op een andere manier).

Maar Muziekids of niet; íeder ziekenhuis in Nederland kan natuurlijk prima muziekbeleid gaan ontwikkelen. Stapsgewijs met alle betrokkenen vragen gaan beantwoorden als:

• Wat is de rol van muziek in ons ziekenhuis, voor de komende vijf beleidsjaren?
• Hoe verhoudt muziekbeleid zich tot het bredere kunstenbeleid van het ziekenhuis?
• Welke financiële middelen zijn wanneer nodig om invulling te kunnen geven aan de diverse muziekactiviteiten?
• Wat is de rol van muziek binnen de ziekenhuismuren; wordt het daadwerkelijk onderdeel van de aangeboden zorg (denk aan de eerder wegbezuinigde muziektherapie) of is het aanvullend op de aangeboden zorg (afleiding, vermaak, ontspanning, sfeer)?
• Welke doelgroepen gaan we op welke manier(en) bedienen met muziek?
• Wat zijn de behoeften van ziekenhuismedewerkers en patiënten voor wat betreft muziek in het ziekenhuis?
• Op welke manier kunnen muziekactiviteiten events in of van het ziekenhuis omlijsten?
• Op welke manieren kan het ziekenhuis cultuurparticipatie en muziekparticipatie stimuleren onder medewerkers en cliënten? En in welke mate levert het daarbij een bijdrage aan medewerkerstevredenheid, positieve sfeer?
• Hoe kan muziek ervoor zorgen dat er meer connectie komt tussen het ziekenhuis en diverse cultuurpartijen in de stad?
• Op welke manier kan muziekbeleid bijdragen aan een positieve pers over het ziekenhuis, aan ‘kwalitatieve zorg’ en aan trauma’vrije’ zorg?
• Welke samenwerking met welke partijen is nodig om de doelstellingen van het muziekbeleid te vertalen naar doorlopende, duurzame, muzikale activiteiten?
• Enz.

Een duurzaam muziekbeleid dus, dat veel verder gaat dan de vraag ‘bieden we een vorm van muziektherapie aan in ons ziekenhuis’ of ‘laten we muziek horen in de wachtruimtes’.

Een fictief voorbeeld: Muziekbeleid ETZ, Tilburg.

Ik vond online op de site van ETZ Tilburg een pagina over haar kunstbeleid. Wat zou er gebeuren als je het woordje ‘kunst’ vervangt door ‘muziek’?

---

Muziekbeleid ETZ

De ambitie van het ETZ wordt samengevat in ‘Buitengewoon’. ‘Buitengewoon’ staat voor: meer dan gewoon willen zijn, buiten het gewone om denken. Ook staat het voor de juiste afstemming van zorg op ieder individu, want ieder mens is anders. Deze ambitie vergt niet alleen medische gedrevenheid, maar bijvoorbeeld ook een juiste invloed vanuit de omgeving. Muziek speelt daarin een belangrijke rol.

De Muziekcommissie heeft de ambitie een muziekbeleid op te bouwen te verduurzamen dat: 

• bijdraagt bij aan een ‘healing environment’ (helende omgeving) en die het welzijn van patiënten, bezoekers en personeel bevordert en stress en angst kan verminderen;
• het creatieve vermogen van de organisatie op een gunstige wijze beïnvloedt omdat muziek prikkelt, verrast en uitdaagt;
• honderdduizenden mensen jaarlijks de mogelijkheid biedt om naar muziek te luisteren en kijken; waardoor het ETZ bijdraagt aan het verrijken van het Nederlandse muziekklimaat;
• het Nederlandse muziekklimaat stimuleert door muzikanten een breed maatschappelijk podium te bieden;
• het muziekklimaat van het ETZ duurzaam inricht richting de toekomst.

Alleen het laatste opsommingspunt heb ik iets aangepast ten opzichte van wat er stond. Maar verder is echt alleen het bredere ‘kunst’ vervangen door het smallere ‘muziek’. Een muziekbeleid ontstaat waar je bijstaat… 😉

---

Muziek verbindt cultuur en zorg: animo in de stad

Rondom de gesprekken over Muziekids @ Amphia merkte ik destijds al veel animo, draagvlak zo je wilt, in de stad. Ook bijvoorbeeld bij het lokale cultuurcentrum (Nieuwe Veste), om via muziek de connectie te maken met het ziekenhuis. Bredase scholen wilden graag al in actie komen voor ‘méér muziek in de gezondheidszorg’, bijvoorbeeld met fundraisers. Serviceclubs willen wel doneren voor ‘muziek’, merkten we al. Muziekverenigingen en muziekdocenten op school willen gráág “iets met muziek doen” in het ziekenhuis. En bedrijven willen doneren aan méér muziek.

En daar speelt nog iets in mee.

• Het ziekenhuis is er voor iedereen in (of in de buurt van) de stad. De meeste ziekenhuizen willen ook echt steeds meer van, voor en door de stad zijn. De hoog opgetrokken muren van vroeger weer naar beneden, toegankelijk zijn. Nee, een ziekenhuis hoeft en moet geen attractiepark worden, geen dagje uit. Maar de deuren gaan wel steeds meer open, er ontstaan aangename verblijfsruimtes, binnentuinen, gezellige restaurants en koffietentjes. Een ziekenhuis is nog steeds iets waar je (uitzonderingen daargelaten) liever niet bent. Maar áls je er eenmaal moet zijn, dan maar liever zo aangenaam mogelijk…
• De kunst- en cultuurpartners in de stad zijn alle op zoek naar nieuwe doelgroepen. Krijgen soms expliciet de opdracht mee op zoek te gaan naar die nieuwe doelgroepen. Kunst en cultuur is van iedereen, niet alleen van de hoogopgeleide cultuurminnende happy few. En laat nou net het ziekenhuis een instelling zijn waar íedereen over de vloer komt, jong, oud, rijk, arm(er), hoog opgeleid, lager opgeleid. Ook voor cultuurpartners dus een perfecte plek om nieuwe klanten aan zich te binden. De behoefte aan afleiding en ontspanning is er al lang, de toegang tot muziek en muziekeducatie kan er komen.

Weet je wat ook zo mooi is? Ik heb er de laatste tijd meer en meer over gelezen en hoor het ook terug in de verhalen van Muziekids. Muziek maken in het ziekenhuis levert niet alleen het ziekenhuis of de patiënten veel op, maar juist ook de participerende muzikanten. Nee, het gaat daarbij niet om ‘wie kan de prachtigste, meest virtuoze, solo geven?’ Dat doen muzikanten al ergens op een van de vele Nederlandse podia. Het gaat om het inzetten van muziek als instrument dat bijdraagt aan het welzijn van mensen in het ziekenhuis. Als muzikant doe je opeens hele andere vaardigheden op en leer je ook op een heel andere manier kijken naar de effecten van de muziek die je inzet. Die nieuwe skills en nieuwe kijk kan je ook weer meenemen naar je reguliere podium.

Politiek, ziekenhuis, cultuurpartners: samen gezonder!

Aan het begin van 2021 nog wisselde ik met de Bredase burgemeester Paul Depla op Twitter van gedachten over de kracht van muziek (en Springsteen). Samen gezonder.

En by-the-way, hij maakte direct zijn excuses dat ‘Bruce’ ontbrak in het songoverzicht in zijn muzikale nieuwjaarsspeech. Hij beloofde dat in 2022 goed te maken. 🙂

Ook Depla gelooft sterk in die kracht van muziek, op allerlei terreinen. En laten nou net de burgemeesters in andere steden, Tilburg, Hilversum, Utrecht e.a., de lokale bestuurlijke ambassadeurs van Muziekids zijn!

Laten we er samen, met iedereen die een belang heeft, voor gaan zorgen dat ‘muziek in de zorg’ geen incidentele vrijdagmiddagactiviteit blijft, maar iets dat breed gevoeld en gedragen wordt in de hele stad waar het ziekenhuis staat. In Breda en Brabant trek ik graag samen op met burgemeester, ziekenhuisbestuurder, cultuurwethouder en iedereen die zich meer hard wil maken voor muziek in het ziekenhuis. Ik gun iedere patiënt, jong én oud, die kracht van muziek. Er zijn verschillende fondsen en subsidies die als aanjager kunnen dienen om zo’n muziekbeleid te ontwikkelen. En laten we daar niet opnieuw het wiel gaan uitvinden; want wat Méér Muziek in de Klas heeft gedaan in het onderwijs, kan Méér Muziek in de Zorg natuurlijk voor de zorgsector gaan doen…

Mijn doel?

Dat het net zo normaal wordt om als ziekenhuis een muziekbeleid te ontwikkelen, als onderdeel van het kunstbeleid. Maar meer nog, dat patiënten en bezoekers van het ziekenhuis kunnen profiteren van de kracht van muziek. Een kracht die ik maar al te goed ken…

Wie volgt, ook op andere locaties?

“Soms kunnen onmogelijke zaken met innovatie zomaar opeens mogelijk blijken” @PaulDepla. Ik pleit als patiënt voor ontwikkeling muziekbeleid @AmphiaZKHuis. Méér #muziekindezorg, letterlijk en figuurlijk. Want muziek is afleiding, troost, herstel, hoop. 🎶https://t.co/dZ12ekIZkQ

— Koert Hommel (@koerthom) January 2, 2021

Deel je ervaringen

• Heb jij als bezoeker aan een ziekenhuis wel eens direct te maken gekregen met muziek? Wil je daar iets over delen?
• Wat zou jouw behoefte zijn aan muziek en muzikale activiteiten, grootschalig of juist heel klein, als je in het ziekenhuis moet zijn of er wordt opgenomen?
• Geloof jij in een muziekbeleid bij ieder ziekenhuis, naast het reeds opgezette kunstbeleid? En wat zou er in zo’n muziekbeleid moeten staan?

Deel je ervaringen, verhalen of ideeën via de reacties hieronder, of neem contact met me op.

Meer lezen

• Benieuwd naar het hele document over het onderzoek van de WHO naar de effecten van kunst in de zorg? Je leest hieronder een Factsheet, of kijk bij de WHO voor het hele onderzoeksrapport.

• Wat gebeurt er elders al? Er wordt nog lang niet genoeg muziek gemaakt in ziekenhuizen, maar initiatieven zijn er natuurlijk zeker te vinden. Music in Hospitals & Care in Engeland, Musicians on Call in de USA.
• Lees online bij ETZ Tilburg de pagina over haar kunstbeleid.

In de Muziekids studio in het ETZ ziekenhuis staat de zorg voor de patiënt voorop, op de meest creatieve manier denkbaar. Ik ben supertrots.

Oud-burgemeester Peter Noordanus, Tilburg

• Ik heb hier al vaak over het werk van Stichting Muziekids geschreven. Nu twee andere voorbeelden van muziek-in-de-zorg initiatieven: