Internationalisering in het onderwijs: nog steeds een wereld te winnen

Geschatte leestijd: 9 minuten.

Het is mijn overtuiging dat het kennen van andere culturen en andere professionele praktijken een verrijking is voor de beroepspraktijk van alle studenten.

Een uitspraak van Susana Menéndez in het inmiddels ter ziele gegane Transfer Magazine, vakblad over internationalisering in het hoger onderwijs. Mevrouw Menéndez nam in 2018 afscheid als bestuurder van de Haagse Hogeschool. Zoals vaker bij afscheid van bestuurders gebeurt dat met stevige, prikkelende uitspraken, hoewel ik het niet méér eens kon zijn met deze uitspraak.

Ontwikkeling tot Wereldburgers

Voor de beroepspraktijk in dit millennium is het zó belangrijk dat studenten internationale en interculturele competenties kunnen opdoen. Verder kunnen kijken dan de Nederlandse blik op hun beroep. De verschillen leren zien tussen de Nederlandse cultuur en die in andere landen, binnen en buiten Europa. Maar, zoals mijn stage-ervaring in Guatemala en Maleisië mij deed inzien, ook met een frisse blik leren kijken op Nederland als welvarend en vrij land, waar heel veel dingen juist ontzettend goed geregeld zijn.

Internationalisering: de discussie versmalt

In Nederland is al langer een tendens gaande waarin de discussie rondom internationalisering alleen gaat over de vraag of colleges wel in het Engels moeten worden gegeven. Of internationale studenten hun Nederlandse collega’s niet verdringen. Of de financiering van het internationale onderwijs, sterk gericht op aantallen studenten, wel goed in elkaar zit. Internationalisering zou om meer moeten gaan dan deze drie aspecten, zeker in een land dat zo afhankelijk is van handel met het buitenland. In een tijd waarin alles gericht is op het creëren van nieuwe kansen in de internationale economie, zijn ook internationale competenties nodig in dat internationale Nederlandse bedrijfsleven. En dat begint bij goed onderwijs.

Migratie versus internationalisering

De discussie rondom internationalisering raakt teveel vertroebeld met elementen uit de discussie rondom migratie. Toenemende werkloosheid door goedkope arbeidsmigranten uit het buitenland, steeds meer mensen in je directe woonomgeving die de Nederlandse taal en cultuur niet kennen, de nadelige gevolgen van globalisering, het negatieve sentiment rondom de effecten van ontwikkelingssamenwerking: het zijn allemaal factoren die ook gaan meespelen in de discussie over de vraag of het internationaler maken van het Nederlandse onderwijs wel zo nodig is. Of Nederlandse onderwijsinstellingen wel zo open moeten staan voor ‘al die’ buitenlandse studenten die snel even kennis komen halen.

Internationale ervaring voor iedere student

Gelijktijdig met deze discussie is er een andere ontwikkeling gaande wat betreft internationalisering. Steeds meer opleidingen zien gelukkig de waarde van internationale ervaringen voor de studenten die ze opleiden. Internationalisering is al jaren een strategisch instrument voor de Haagse Hogeschool, met veel aandacht voor culturele integratie in de international classroom, met bewuste keuzes van docenten om lessen wel, of niet, in de Engelse taal te geven. Maar het speelt op meerdere opleidingen, bijvoorbeeld op ‘mijn eigen’ NHTV, tegenwoordig BUAS in Breda. Traditioneel al erg op het buitenland georiënteerd, natuurlijk door de toerisme en recreatie studierichtingen. Of op een mbo-school als Aventus, waar internationalisering toeneemt.

‘Het is voor mbo-studenten steeds belangrijker zich internationaal te oriënteren. Ze leren heel veel over hun beroep in een andere cultuur met collega’s die andere gewoontes hebben. Ze leren dus ook heel veel over zichzelf! Je moet je aanpassen en flexibel zijn om je staande te houden in een heel andere omgeving. De studenten hebben hier dus ook veel voordeel van in hun verdere carrière,’ aldus Jacoline Grunbauer, projectleider internationalisering van Aventus.

‘Ik sta nu veel steviger in mijn schoenen. Ik moest aandacht opeisen voor mezelf en door de heersende hiërarchie in het ziekenhuis breken om mijn verblijf als stagiaire waardevol te maken. Dat is gelukt!’

Aventus studente die stage liep in een Spaans ziekenhuis

Online studieprojecten

Iedere student dus per definitie naar het buitenland? Dat is niet persé nodig, aldus Menendéz. Natuurlijk is een volledige onderdompeling door een periode in het buitenland te verblijven goed voor taal-en cultuurkennis en persoonlijke ontwikkeling. Maar tegenwoordig kan er door internet en digitalisering zoveel meer.

Steeds meer universiteiten bieden vormen van collaborative online international learning. Hiermee kunnen studenten wereldwijd samen internationale studieprojecten oppakken: letterlijk samenwerken tussen studenten die overal over de wereld verspreid zitten en werken vanuit allerlei culturen.

Ook de opkomst van de summer schools is een instrument waarbij docenten in de zomer lesgeven aan zeer gemotiveerde studenten die een relatief korte periode aan een universiteit of hogeschool in het buitenland (of omgekeerd in Nederland) onderwijs volgen.

Wat mij betreft worden al deze internationale elementen in het onderwijs van de toekomst gecombineerd. Internet biedt inderdaad zoveel meer mogelijkheden voor interculturele uitwisseling. Helemaal nu, door de COVID_19 pandemie in 2020, het nog veel normaler geworden is om online te vergaderen, les te volgen, uit te wisselen. Maar die periode in het buitenland, ik had hem voor geen goud willen missen. Het voegt zóveel toe aan je interculturele vaardigheden. Daarbij denk ik bijvoorbeeld terug aan de off-the-record ‘colleges’ die een Guatemalteekse collega bij INGUAT (Instituto Guatemalteco de Turismo) me gaf over de onderdrukking van de Maya’s in Guatemala. Iets wat hij nóóit gedaan zou hebben via een internetverbinding, met het risico te worden opgenomen of erger nog, afgetapt. Het gaf me veel achtergronden bij en inzicht in de ontwikkelingen in Guatemala.

Internationaliseringsagenda

Medio 2018 is er een internationaliseringsagenda opgesteld door de Vereniging Hogescholen en de Vereniging van Universiteiten.

In de gezamenlijke internationaliseringsagenda hebben hogescholen en universiteiten de benodigde acties uitgewerkt aan de hand van vier speerpunten:

• Inclusief internationaliseren gericht op kwaliteit
• Aantrekken en binden van internationaal talent
• Versterken van de internationale positie
• Meer balans in mobiliteit

Uitgangspunt is een meer beheerste groei van internationale studenten in Nederland en het wegnemen van financiële drempels voor een studieperiode van Nederlandse studenten in het buitenland.

Bekijk de Internationaliseringsagenda uit 2018:

Instrumenten voor een ‘betere’ stageperiode in het buitenland

Laten we eens inzoomen op één onderdeel van die agenda, nl. de stage in het buitenland. Naar mijn idee is er nog veel te winnen wat betreft het stimuleren door de Nederlandse overheid van een stageperiode in het buitenland. Een aantal instrumenten is daarbij nodig:

• beurzenstelsel waarbij het voor veel grotere aantallen studenten met relatief kleine financiële prikkels haalbaar wordt een aantal maanden praktijkervaring op te doen in het buitenland
• netwerk van kwalitatief hoogwaardige lokale coördinatoren (stagebegeleidende bedrijven), die fungeren als tussenschakel tussen opleiding, student, stagebedrijf en overheid bij het regelen én behouden van stageplekken die aansluiten op persoonlijke en studie-gerelateerde ontwikkelingspunten van de student. Nu vaak nog een adhoc taak die iedere opleiding voor zich invult, hetgeen leidt tot veel versnippering en weinig structureel onderhoud.
• betere begeleiding en monitoring van de student in het buitenland -nu is dat vaak een taak voor de docent of stagebegeleider op afstand vanuit Nederland. Een taak die nauwelijks wordt ingevuld. Het lokaal meerdere keren bezoeken van studenten tijdens hun stage is essentieel in de voortgang en voor het wegwerken van hobbels.
• beter systeem voor het monitoren en vastleggen van groei van de student op persoonlijk vlak en beroepsterrein: wat wordt geleerd, wat heeft de student daar concreet aan, welke competenties zijn op welke manier verder ontwikkeld, hoe vertaalt zich dat naar de toekomstige beroepspraktijk
• beter systeem voor gestructureerde verslaglegging door de student van het in de praktijk geleerde en diens persoonlijke ervaringen; onderdeel van het persoonlijk studiedossier, kennisoverdracht naar volgende studenten én onderdeel van wereldburgerschap -delen van culturele ervaringen met anderen in de directe en indirecte omgeving, eenmaal terug in Nederland.

De rol van het stagebemiddelende bureau op locatie

Ik weet nog vanuit mijn tijd (1995!) aan NHTV/BUAS hoe dat vaak ging: de meeste studenten waren niet zo geïnteresseerd in die buitenlandstage: hadden de ambitie niet, vonden het ‘eng’ of konden het simpelweg niet financieren (of het financiële plaatje niet overzien). Die studenten die wél wilden overspoelden het stagebureau in hun zoektocht naar stageplekken. De meest gewilde plaatsen waren zo weg, maar een deel van de beschikbare plekken werd ook niet ingevuld. Tegelijkertijd was er altijd discussie en gedoe rondom de door de student zélf geregelde stageplaats (ik regelde destijds -nog via fax- zo’n 15 potentieel nieuwe stagecontacten in Latijns-Amerika): men kende het bedrijf niet, de kwaliteit was onbekend, de omstandigheden ter plaatse waren onbekend. Ik vond het destijds doodzonde dat de 14 contacten die ik níet koos nooit meer door het stagebureau/international office werden opgevolgd, alleen maar omwille van ’te weinig inzicht’. Mijn stagebegeleider vanuit de opleiding had geen tijd noch middelen om mij in Guatemala te bezoeken, had eigenlijk bijzonder weinig idee van, laat staan grip op, de kwaliteit van mijn stage en toonde ook weinig interesse in de inhoud van mijn stage.

Met een goed lokaal netwerk van stagebureaus (in ieder land één, eventueel met regiovertegenwoordiging) voorkom je dat, is er méér grip op kwaliteit én kunnen mbo’s, hogescholen en universiteiten daar centraal beroep op doen. Waarom geen landelijk georganiseerde en gecoördineerde database van internationale bedrijven, instanties, ngo’s en overheden die stages bieden aan Nederlandse studenten, waarom moet iedere opleiding dat voor zich organiseren? Ik weet zeker dat er ter plaatse Nederlanders te vinden zijn (denk bv. aan de partner van de uitgezonden expat) die die rol op zich wil nemen.

Natuurlijk is het noodzakelijk om die rol dan wel te financieren; nu moeten de stagebureaus die er terplekke al zijn vaak nog noodgedwongen bemiddelingskosten aan de student vragen en worden dan onterecht als ‘commercieel’ bestempeld, terwijl ze eigenlijk gewoon de rol van het stagebureau/international office beter invullen. Idealiter wordt de financiering via een verdeelsleutel netjes verdeeld tussen bureau in Nederland en bureau op locatie en werkt men goed samen. Met vaste bureaus daar waar de aantallen groot zijn, met regiocoördinatoren, met expatpartners in de voorhoede, met onderlinge kennisuitwisseling, bijvoorbeeld over het werven van nieuwe stageplaatsen, het begeleiden van studenten, het handelen bij problemen of noodsituaties, met protocollen bij veranderende reisadviezen van het ministerie, met checklists voor periodieke kwaliteitscontrole, met vaste rapportagefaciliteiten richting de opleiding in Nederland, etc.

Een wereld te winnen

Ongetwijfeld is in de loop der jaren e.e.a. verbeterd, al is het maar op het gebied van online communicatie tussen stagebedrijf, student en opleiding in Nederland.

Maar toch valt er nog steeds ‘een wereld te winnen’ waar het gaat om bemiddeling, begeleiding, monitoring, risico’s en handelen bij nood. Ook de ontwikkelingen rondom de recente COVID_19 pandemie lieten weer de nodige chaos zien: moeten studenten worden teruggeroepen, zo ja wanneer, hoe bereiken we ze, wat als de studenten zelf niet willen, hoe komen ze terug naar Nederland, etc.

Ik weet zeker dat partijen als Wereldstage (Curaçao), Jongleren (Spanje), JoHo (Nederland – wereldwijd) en diverse andere organisaties hele goede coöperatieve ideeën én jarenlange expertise hebben om veel van bovengenoemde instrumenten vorm te geven en in te richten. Sámen met de mbo’s, hogescholen en universiteiten in Nederland.

Daarmee kan eindelijk eens écht goed invulling worden gegeven aan de ambities op het gebied van internationalisering en wereldbugerschap van de Nederlandse overheid én de Nederlandse student. En beklijven opgedane internationale en interculturele ervaringen, competenties en vaardigheden ook nog eens beter en duurzamer.

Deel je ervaringen

• Wat vind jij van de discussie rondom internationalisering in het hoger onderwijs? Welke voors en tegens zie jij?
• Heb je zelf als docent wellicht te maken met internationalisering van het curriculum? Hoe geef je daar invulling aan voor wat betreft jouw vak en studiedomein?
• Of werk je als student samen met studenten uit andere landen, fysiek of in de online wereld? Welke extra’s levert het je op en waar zie je nadelen?
• Heb jij zelf de ambitie, tijdens je studie of misschien wel in je werk, om een internationale dimensie te geven aan je opleiding of carrière? Hoe organiseer je dat?
• Wat zijn jouw ervaringen rondom je stage in het buitenland? Welke positieve punten heeft jouw stage in het buitenland je opgeleverd en welke verbeterpunten zag je zelf? Voor wie?

Deel je ervaringen via de reacties hieronder.

Meer lezen

Ik zoomde al eens eerder in op organisaties die met een internationale dimensie invulling geven aan talentontwikkeling van jongeren en studenten, bijvoorbeeld via een tussenjaar. Ook vrijwilligerswerk in het buitenland is een manier om internationale vaardigheden op te doen en te werken aan interculturele vaardigheden.

• Concreet op zoek naar internationale talentontwikkeling en mogelijkheden om een deel va je studie in het buitenland door te brengen? JoHo zet je op het spoor van je internationale ontwikkeling, bijvoorbeeld via studie of stage in het buitenland.
• Nuffic houdt een themadossier ‘internationalisering’ bij met veel feiten en cijfers over uitgaande en inkomende studentenmobiliteit. Ook het rapport ‘Internationalisering in beeld’ over 2018 geeft een goede blik op diverse thema’s rondom internationalisering van de Nederlandse student.

• In 2019 nam ook het kabinet maatregelen rondom internationalisering, o.a. wat betreft de verengelsing van opleidingen en rondom de aantallen buitenlandse studenten in Nederland.
• Transfer magazines over internationalisering terugkijken? Op ISSUU staan alle edities.

“Als pabo-studenten internationale bewustwording op hun toekomstige leerlingen weten over te brengen, en zelf weten om te gaan met diversiteit, dan zijn we goed bezig.”

Internationalisering in beeld, Nuffic, 2018