Geschatte leestijd: 8 minuten.

Dat muziek een heilzaam effect heeft op patiënten in ziekenhuizen en kinderklinieken, dat hoef je de vrijwilligers van Muziekids niet meer te bewijzen. Dat zien ze namelijk iedere dag in de praktijk. Er zijn daarnaast zóveel warme testimonials van kinderen, jongeren en ouders die de zin van het dagelijkse werk bevestigen, dat daar geen wetenschappelijk onderzoek tegenop kan. Maar hoe laat je het effect van ‘muziekinterventies’ aan mensen zien die wat verder van de dagelijkse praktijk af staan? Aan ziekenhuisbesturen, beslissingsnemers, kinderartsen, financierders, sponsoren en andere betrokkenen? Allereerst door ook hen uit te nodigen die dagelijkse praktijk te komen bekijken en met eigen ogen te zien wat er gebeurt met een patiënt als je samen muziek maakt. Maar ook door eens in te zoomen op (wetenschappelijke) onderzoeken. Want: wat zijn nu die effecten van muziek in de zorg?

Toch eerst een nuance

Voordat we in de onderzoeken en effecten duiken, toch eerst een nuancering. Natuurlijk is het fijn om een effect te kunnen aantonen van een activiteit die je onderneemt. En als dat effect wetenschappelijk kan worden aangetoond: nog beter. Maar tegelijkertijd gaat het bij het muziek maken in het ziekenhuis niet altijd om het verschil tussen ‘voor’ en ‘na’. Is het geen múst dat iemand zich altijd mentaal prettiger voelt, of met muziek minder medicatie nodig heeft. Muziek maken met kinderen en jongeren (of juist ook met ouderen) in een ziekenhuis kan ook als activiteit op zichzelf voldoende zijn. Als afleider, als bezigheid om de dag door te komen, als prettige opvang; bijvoorbeeld ook voor broertjes en zusjes, als de ouders met hun zieke kind naar de dokter gaan. ‘Muziek’ in deze vorm wordt in een ziekenhuis of kinderkliniek dan meer onderdeel van het bredere activiteitenprogramma dan van het behandelprogramma. En daar is niets mis mee, is juist heel waardevol voor alle betrokkenen. Waar het kan, waar de middelen aanwezig zijn en waar het gewenst is, kan muziek als echte interventie worden ingezet. Maar op beide manieren kan muziek uiteindelijk bijdragen aan een beter welzijn van (jonge) patiënten in ziekenhuizen. 

Met die nuance in het achterhoofd: laten we nu eens een paar onderzoeken bekijken.

2016: Drexel University

De Cochrane Library, onder aanvoering van prof. Joke Bradt, publiceert een systematische review waaruit blijkt dat er significant wetenschappelijk bewijs is dat muziekinterventies symptomen van ongerustheid, pijn en vermoeidheid helpen verminderen onder patiënten met kanker. En tegelijkertijd geeft het een boost aan hun kwaliteit van leven. Er is onderzoek gedaan onder 3.731 patiënten, met 52 interventies.
Zowel wanneer persoonlijke muziekbeleving wordt aangeboden door een getrainde muziekprofessional als wanneer vooraf opgenomen muziek aan patiënten wordt gegeven door een dokter of verpleger treedt een gemiddeld tot sterk effect op wat betreft het verminderen van ongerustheid. Het effect op pijnreductie is eveneens groot. Een kleiner tot gemiddeld effect treedt op wat betreft het verminderen van vermoeidheid, het verbeteren van hartslag en ademhaling en het verlagen van de bloeddruk. Tot slot lijkt er ook effect te zijn van muziekinterventies op de hoeveelheid pijnmedicatie, de hersteltijd en de opnameduur van een patiënt in het ziekenhuis. Het (samen) muziek maken verbetert de algehele levenskwaliteit van de patiënt; dat effect treedt niet op wanneer de patient alleen de optie van het luisteren naar muziek wordt aangeboden.

We hope that the findings of this review will encourage music interventions to become more widespread over our country.

Joke Bradt, Drexel University research

2015: Oxford University

Een studie uitgevoerd door Oxford University toont aan dat opnames van klassieke muziek (denk aan Beethoven, Verdi en Puccini) iemands bloeddruk kunnen verlagen. Wanneer het ritme van de muziek (een herhaald patroon van tien seconden) aansluit op iemands hartritme, kan die muziek worden benut om dat ritme omlaag te brengen. Een degelijk ritme vind je bijvoorbeeld in Va Pensiero van Verdi, in Nessun Dorma van Puccini en Beethovens 9e adagio symfonie.

Uit vervolgonderzoek blijkt dat snellere klassieke muziekstukken dit bloeddrukverlagend effect niet hebben, en dat bijvoorbeeld een song van de Red Hot Chilli Peppers juist een bloeddrukverhogend effect heeft.

Our research has provided improved understanding as to how music, particularly certain rhythms, can effect your heart and blood vessels.

Peter Sleight, professor and cardiologist

2017: BMC Complementary and Alternative Medicine

In 2016/2017 is een literatuurstudie uitgevoerd naar behandelingen van mensen met brandwonden. In totaal zijn 17 studies bekeken, met 804 patiënten. Over het algemeen wordt behandeling van brandwonden vaak beschouwd als een van de meest pijnlijke vormen van behandeling. Speciaal is er gelet op representatieve verschillen in resultaten tussen behandelingen waarbij muziek werd gebruikt en behandelingen zonder muziek.

Één van de uitkomsten van de studie is dat de behandeling waarbij muziek wordt gebruikt leidt tot minder pijn en minder angst. Ook blijft de bloeddruk tijdens behandelingen met muziek significant lager dan tijdens behandelingen zonder muziek.

Doorlopend: Universitair Medisch Centrum Groningen

In samenwerking met de Hanze Hogeschool Groningen wordt doorlopend onderzoek gedaan naar de inzet van muziek door zorgprofessionals en musici bij oudere patiënten. ‘Normaal gesproken komt het publiek naar de musici. In het ziekenhuis gaan de musici juist naar het publiek. Ze moeten het initiatief nemen, ja, zelfs vragen of het wel uitkomt. Dat is heel verfrissend en vergt nieuwe vaardigheden’, aldus de onderzoekers. In het onderzoek wordt onder andere naar ‘pijn’ gekeken. Wat blijkt: een uur na de muzieksessie, maar zelfs na drie uur, is er een duidelijk positief effect op de pijnscore die de patiënt rapporteert.

Het wederzijds respect tussen zorgprofessionals en musici is groot.

Onderzoekers Hanze Hogeschool en UMCG Groningen

Onder de noemer Meaningful Music in Health Care, MiMiC, wordt op drie chirurgische afdelingen in het UMCG én in drie Nederlandse verzorgingstehuizen in verschillende regio’s in Nederland live muziek ingezet. Met name ook gericht op oudere patiënten met dementie. Het onderzoek loopt nog.

2016: University of Minnesota

Op een afdeling waar patiënten worden opgenomen voor orgaantransplantatie wordt een ‘three group randomized pilot study’ uitgevoerd, om te kijken of het uitvoeren van live muziek van invloed zou zijn op stemming en pijnbeleving van patiënten.

Tijdens de studie wordt er gitaar gespeeld bij patiënten die vooraf hun favoriete muziek kunnen opgeven (‘patient preferred live music’). Deze studie toont een significant positief verschil aan tussen de patiënten in de groepen met en zonder gitaarbegeleiding (plus een controlegroep) op de dimensies ‘relaxed/anxious’, ‘cheerful/depressed’ en ‘well-coordinated/clumsy’. Met andere woorden: de patiënten die konden luisteren en kijken naar het gitaarspel voelen zich tijdens en na de activiteit meer relaxed, opgewekter en ervaren meer een gevoel van ‘grip’. Het feit dat de muzikanten goed voorbereid zijn en zij de songs op een aangename, aantrekkelijke, manier kunnen vertolken heeft ongetwijfeld ook meegespeeld om dat effect te bereiken. De interventie gaat volgens de onderzoekers dan ook verder dan ‘even een leuk deuntje spelen’.

2019: Erasmus Universiteit

Veel media-aandacht krijgt in 2019 een onderzoek van de Erasmus Universiteit waarbij de invloed van muziek rondom een operatie wordt onderzocht op de hoeveelheid pijnmedicatie die een patiënt na de operatie nodig heeft. Ruim 5.000 patiënten doen mee aan het onderzoek van de onderzoeksgroep ‘Muziek als Medicijn’, met hoogleraar chirurgie Hans Jeekel als onderzoeksleider.

Uit het onderzoek blijkt dat mensen die voor, tijdens en na de operatie muziek via een koptelefoon te horen krijgen minder gebruik maken van opïoidenmedicatie met morfine-effecten. Muziek kan het gebruik van verslavende medicatie dus reduceren én het chronisch gebruik na afloop van operaties en herstel kan significant afnemen.

Met muziek als interventie zijn er geen bijwerkingen en kunnen we in de gezondheidszorg een hoop geld besparen.

Hans Jeekel, hoogleraar chirurgie

2016: American Academy of Pediatrics

In 2016 wordt bij de American Academy of Pediatrics onderzoek gedaan naar de invloed van muziektherapie op te vroeg geboren baby’s. Een meta-analyse (vergelijken van resultaten uit diverse soortgelijke onderzoeken) resulteert in een onderzoeksdoelgroep van 964 kinderen die opgenomen zijn in het ziekenhuis en 266 deelnemende ouders. Er wordt een significant verschil gemeten in ademhalingsfrequentie bij de baby’s door de muziektherapie, in dit geval vaak een ouder die in nabijheid van de baby een kinderliedje zingt. De frequentie gaat hierdoor omlaag met gemiddeld 3.91 keer ademhalen per minuut. Ook lijkt er een positieve invloed te zijn op het succes van borstvoeding en toename in gewicht, door het structureel zingen van kinderliedjes door een van de ouders. Nader onderzoek is nodig om dit laatste met zekerheid vast te kunnen stellen.

Effecten van muziek in de zorg: méér onderzoek nodig

Een rode draad die in alle onderzoeken terugkomt is dat er vooral nog méér onderzoek nodig is naar de inzet van muziek als interventie bij allerlei soorten behandelingen en patiëntdoelgroepen. Waar werkt muziek wel, niet of minder, welke soorten muziek werken wel en welke niet (en wanneer en waarom), wat is het verschil tussen actief muziek maken en passief muziek luisteren. Onderzoek naar muziekinterventies in de gezondheidszorg is nog relatief jong (van de laatste 10, 15 jaar) en lijkt vooral nog in de USA plaats te vinden, waar muziekinterventies in ziekenhuizen al meer verspreid over het land te vinden zijn. Wel worden er steeds meer onderzoekslijnen óók in Nederland actief.

Wat mij nou zo leuk lijkt…

…is om enerzijds het wetenschappelijk onderzoek in Nederland naar muziekinterventies en anderzijds de dagelijkse praktijk van het zinvolle werk van Muziekids stapsgewijs met elkaar te gaan verbinden. Dat wat blijkt uit de (literatuur)onderzoeken toetsen aan de hand van de inzet van muziekvrijwilligers op allerlei locaties in Nederland, en vice versa. Volgens mij kan de praktijk van Muziekids het wetenschappelijk onderzoek in Nederland heel goed voeden en zorgt meer backup van de wetenschap voor nieuwe bevestiging en fondsenstromen voor Muziekids’ werk.

Een belangrijke schakel tussen beide ‘stromingen’ zou wel eens hoogleraar neuropsychologie prof. dr. Erik Scherder kunnen zijn. Hij is fervent pleitbezorger van méér muziek in eenieders leven én in de gezondheidszorg. Niet voor niets is professor Scherder al jarenlang enthousiast ambassadeur van Muziekids. Het lijkt me fantastisch meer op te trekken met deze inspirerende persoon, meer ziekenhuizen te motiveren gericht onderzoek te doen en gaandeweg ook meer te leren over mijn eigen muzikale ervaringen in de wereld van de chronische pijn.

Maar natuurlijk zijn er meer mensen actief naast Erik Scherder; denk bijvoorbeeld maar eens aan de mensen van Muziek als Medicijn, van het Lectoraat Lifelong Learning in Music of aan iemand als Artur Jaschke (klinisch neuromusicoloog).

Ook hier zijn middelen voor nodig.

Niets is voor niets; goed en zinvol onderzoek doen kost nu eenmaal (veel) geld. Er gaan veel werk en veel uren in zitten van een onderzoeksteam, er is geld nodig voor de gerichte (extra) inzet van muziekvrijwilligers, er moeten rapporten worden geschreven en goed onderzoek heeft ook goede pr en media-aandacht nodig.

Ken je mensen die werken bij bedrijven die gericht onderzoek naar de inzet van muziek in de gezondheidszorg een warm hart toedragen? Of die op andere manieren onderzoek kunnen en willen faciliteren? Neem contact met me op of stimuleer anderen dat te doen. Fundraising acties zorgen voor nieuw geld dat ook aan onderzoek besteed kan worden, júist voor de kinderen die ‘muziek’ zo hard nodig hebben!

Deel je ervaringen

  • Heb jij wel eens in het ziekenhuis gelegen en tijdens een van je behandelingen, of tijdens je verblijf, gebruik gemaakt van muziek?
  • Op welke manieren zouden we volgens jou extra fondsen kunnen ophalen voor méér gericht onderzoek naar de effecten van de inzet van muziek in ziekenhuizen en de gezondheidszorg?
  • Wat vind je van het idee dat zoiets ‘simpels’ als muziek aantoonbaar kan zorgen voor minder medicijngebruik?
  • Doe je zelf wellicht onderzoek naar de effecten van muziek in de zorgsector?
  • Moet er wel worden geïnvesteerd in het laten spelen van muzikanten in ziekenhuizen en (kinder)klinieken, als het simpelweg aanbieden van muziek (passief luisteren) ook al kan zorgen voor een positief effect?

Deel je gedachten en ervaringen via de reactiemogelijkheid hieronder.

Meer lezen

“Music therapy has been a tremendous benefit not only for my child, but also for our family. During music therapy time, my child is able to do fun things that help him forget about his pain. We are grateful to share some time with him doing things that bring back a smile to his face.”

Parent of a hospitalized child undergoing treatment for cancer, musictherapy.org

Gepubliceerd door koerthom

Erzitmuziekinmijnleven.org. En: er zit steeds meer muziek in de zorg! 👍🎹

Een gedachte over “Wat zijn de effecten van muziek in de zorg? Een duik in de onderzoeksresultaten.”

  1. Pingback: Waarom ieder ziekenhuis een muziekbeleid zou moeten ontwikkelen - Er zit muziek in mijn leven

Wat vind jij?

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.