De kracht van muziek in de zorg: effecten in de praktijk

Geschatte leestijd: 13 minuten.

Muziek als medicijn. Ik vind het nog steeds een fantastische overkoepelende naam; de naam voor alle wetenschappelijke onderzoeken van het Erasmus MC gericht op de inzet van muziek in de gezondheidszorg. Want: steeds meer blijkt dat muziek écht een medicijn kan zijn voor mensen die ziek zijn, behandeld of geopereerd worden, herstellende zijn of die moeten leren omgaan met een chronische ziekte. Juist ook Stichting Muziekids ervaart dat in de praktijk, iedere dag weer. Een blog over de effecten van muziek op mensen die ziek zijn.

Ik schreef al vaker over de werking van muziek op je gezondheid. De BlogMagazines over Muziekids en Muziek in de zorg bevatten steeds meer artikelen over dit thema. Recent nog schreef ik over hoe dat nou werkt, die kracht van muziek. Ik vond het tijd worden voor een inzoom op de praktijk van alledag bij Muziekids. Mede aan de hand van mijn vorige blog bekijk ik die werking van muziek in de praktijk.

In dit artikel

Wat is nu die ‘kracht van muziek’? Wat zijn de effecten van muziek in het ziekenhuis? Ik heb niet de illusie ‘compleet’ te zijn in dit artikel, maar achtereenvolgens stip ik aan:

• Mijn ontmoeting in het Prinses Máxima Centrum
• De effecten van muziek: afleiding
• De effecten van muziek: ontspanning
• De effecten van muziek: speciale doelgroepen
• De effecten van muziek: fysieke impact
• De effecten van muziek: mentale impact
• De effecten van muziek: verbondenheid
• De effecten van muziek: cultuurparticipatie

Lees je mee?

Ben je meer een beelddenker in plaats van lezer, bekijk dan vooral dit filmpje over de Muziekids studio in de Kinderkliniek Almere. Alles zit er in; afleiding, ontspanning, verbinding, cultuurparticipatie, mentale impact… heel bijzonder.

Mijn ontmoeting in het Prinses Máxima Centrum

In april van 2020 schreef ik, in de kantlijn van een blog over Moed hebben en Moedig zijn, over een bijzondere ontmoeting die ik had in het PMC (Prinses Máxima Centrum).

Dat was ook het moment dat ik écht besloot me in te gaan zetten voor de stichting die dit soort muzikale ervaringen mogelijk maakte, voor Muziekids dus. Ondanks – of is het juist dankzij – mijn eigen issues met chronische pijn. Ik wéét, als geen ander, wat die kracht van muziek is op je lijf en geest. Ik wist het zelf al een tijd, omdat ik het dagelijks ervaarde, en nu zag ik het letterlijk voor me, bij een ander. Nu wilde ik dat veel meer anderen die kracht ook konden ervaren. Dat meer en meer mensen die kracht konden zien. En dat was precies waar deze stichting voor stond. En stáát. 

De effecten van muziek: afleiding

Als er één gezin is dat de laatste tijd zo prachtig verwoordde wat er gebeurt, daar in die Muziekids studio in de diverse ziekenhuizen, dan is het het gezin van Wies, de familie Janssen.

Studioleider Niels verwoordt het mooi: het doel van Muziekids is om kinderen in het ziekenhuis even afleiding te bieden door middel van muziek. Het ziek zijn voor even vergeten.

Paul, Simone, Sten en Wies hebben de studio in het Prinses Máxima Centrum voor kinderoncologie vaak bezocht, in de tijd dat Wies er vanwege zijn hersenstam kanker (met op dit moment een overlevingskans van vrijwel nul procent) verbleef. Sten ontdekte, samen met zijn tante, allerlei instrumenten in de studio, van viool tot basgitaar tot drum. Sten bleek -voor het gezin onverwacht- drumtalent te hebben.

De Muziekids studio was in een nare, intensieve tijd letterlijk een toevluchtsoord. Een plek waar je, door muziek te maken, even op jezelf kon zijn. Ik heb er zelf ook vaak even een plekje gezocht, om mijn emoties vrij te laten. Alleen, maar zeker ook samen met Wies die er heel graag liedjes zong. Dat zorgde voor verbinding in ons gezin, terwijl we met z’n allen tegelijkertijd een strijd leverden.

Paul, vader van Wies

Ook Sten kreeg de ruimte om gewoon even Sten te zijn, in plaats van ‘broer van zieke Wies’. De aandacht die de studioleiders juist hem gaven, gaf de ouders de rust om er voor Wies te zijn.

De effecten van muziek: ontspanning

Een hele dag in het ziekenhuis zijn, in afwachting van onderzoeken -of op een dokter die langs moet komen- is voor volwassen vaak al een hele beproeving. Hoe moet dat wel niet voor kinderen zijn? En dan de állerjongste kinderen?

Muziekid Bobbie (2j) en studioleider Kristel (ETZ Tilburg) laten heel mooi zien hoe je dat wachten leuker maakt. Een filmpje van Muziekids in de praktijk waar de ontspanning en het plezier van af spat!

Deze ontspanning, of afleiding, is op vele momenten in het ziekenhuis en voor veel verschillende kinderen van belang. Denk aan:

• kinderen die voor een onderzoek of behandeling naar een poli moeten; vaak zijn er lange wachttijden, of het nu gaat om bloed prikken, een periodieke prik bij de prikpoli, röntgenfoto’s of een onderzoek bij de oogarts (wachttijd tussen ‘druppelen’ en de behandeling zelf)
• kinderen die voor dagopname opgenomen worden in het ziekenhuis en tussen de behandelingen door vaak lang moeten wachten (buisjes, amandelen etc.)
• kinderen die langdurig in het ziekenhuis moeten blijven voor onderzoek en behandeling; ze kunnen bij Muziekids zelfs voor langere tijd muzieklessen volgen op een instrument naar keuze
• kinderen die voor revalidatie zeer regelmatig naar het ziekenhuis komen; denk bv. aan langduriger revalidatie na botbreuken, kinderobesitas, bezoek aan de kinderpsycholoog
• broertjes en zusjes die mee komen (of moeten) op bezoek bij hun zieke broertje of zusje; meestal krijgen zij minder aandacht dan hun zieke broertje of zusje en kunnen ze dus júist extra aandacht goed gebruiken
• kinderen van ernstig zieke ouders die in het ziekenhuis liggen; vaak is bezoek aan papa of mama heel ingrijpend. Deze kinderen hebben er veel baat bij om rondom het bezoek een positieve, of troostende, ervaring bij Muziekids te hebben.

Neuropsycholoog prof. Erik Scherder kan prachtig vertellen over muziek en de kracht van muziek op je hersenen. Muziek zorgt voor emotie, ontspanning, beweging en verrijking. Bij kinderen die een muziekinstrument leren spelen is onderzocht dat dit zorgt voor een steviger verbinding tussen beide hersenhelften. Daar profiteren kinderen hun hele leven van!

De effecten van muziek: speciale doelgroepen

Muziek maken met te vroeg geboren baby’s

Muziektherapeut Christel van Muziekids in het ETZ Tilburg maakte gedurende de opname van de prematuur geboren Issem muziek voor hem en zijn moeder. Kleine zachte gezongen liedjes waardoor Issem makkelijker kon ontspannen. Die ontspanning had een positief effect op de (sonde)voeding, maar ook het bloedprikken werd minder stressvol door de rustige muziek. Issems mama genoot van de intieme muziek-momenten met een heerlijk relaxed ventje in haar armen.

Muziek met kinderen tot +/- 1 jaar

Muziekids studioleider John, eveneens ETZ Tilburg, heeft prachtige verhalen over het spelen van accordeon bij baby’s tot 1 jaar. “Baby’s vinden het geweldig, zitten vaak rustig en vol aandacht te luisteren. Maar door heel rustig te spelen met een bepaalde melodie kan ik ze juist ook goed in slaap spelen. Huilbaby’s worden vaak heel stil, als ik heel rustig voor ze speel. Vanaf 1 jaar speel ik juist weer vaker op gitaar, dan werken kinderliedjes die ze herkennen vaak beter. Ik geef ze dan een eitje (ritme) of kinderrammeltje waarmee ze mee kunnen doen.“

muziek voor kinderen in coma

De handpan is een instrument dat veel wordt ingezet bij Muziekids. Het geluid van de handpan maakt baby’s, maar ook hun moeders, vaak heel zen. De handpan is heel geschikt voor kinderen vanaf 1 jaar om zelf met de muziek mee te spelen. Hij wordt door Muziekids vrijwilligers vaak ook ingezet bij kinderen die, bijvoorbeeld na een ongeval, hun bewustzijn moeten terugkrijgen (dus nog in coma zijn). Ze worden positief geprikkeld, vaak gaan na verloop van tijd hun ogen weer open.

muziek maken met kinderen met meervoudige beperkingen

Sommige kinderen in het ziekenhuis hebben een complexe combinatie van aandoeningen. Muziek is er dan op gericht om verschillende zintuigen te prikkelen: ritmestokjes waarmee je zachtjes op handen kunt tikken, wapperen met een parachute doek op het ritme van de muziek, doekjes om je onder te verstoppen bij een verstop-liedje: met muziek en verschillende materialen is er veel mogelijk om kinderen te activeren en verschillende zintuigen te prikkelen.

muziek maken als dagbesteding

Kinderen in alle leeftijden kan je in het ziekenhuis natuurlijk heel goed ‘vermaken’ en ‘bezig houden’ met muziek. Muziekids vrijwilligers leren hen liedjes aan, er worden muzikale spelletjes gespeeld en er wordt spelenderwijs ingezet op het leren bespelen van verschillende muziekinstrumenten, of te zingen. Het samen zelf maken van een eigen liedje werkt vaak heel goed; kinderen doen positieve ervaringen op, zijn trots, kunnen het hun ouders laten horen en leren ook samenwerken met leeftijdsgenoten. Soms wordt er toegewerkt naar het geven van een optreden in het ziekenhuis voor familieleden en klasgenoten; daarbij lijkt het werk van de muziekvrijwilligers op bandcoaching.

muziek maken als onderdeel van de zorg

Bij verschillende kinderen ligt er een vraag vanuit de zorg die in het ziekenhuis wordt geboden. Soms is er een achterstand geconstateerd, maar is er nog geen specifieke diagnose. Tijdens het maken en beleven van de muziek observeert een multidiscipinair team de kinderen: hoe stellen ze zich op, hoe werken ze samen, wat uit een kind, hoe vordert een kind bij het muziek maken, etc. Dat geeft een veel beter beeld. Maar er kan ook heel gericht worden gewerkt, bijvoorbeeld het bespelen van een melodica voor de longcapaciteit, of het oefenen met kinderen die moeite hebben met spraak of taal waarbij het zingen ze vaak beter af gaat. Ik noemde al eerder in het artikel de kinderen waarbij de muziek gericht is op het verbeteren van de bewustzijnstoestand, vaak na een ongeval.

Kortom; op allerlei manieren kan muziek voor specifieke doelgroepen of bij specifieke zorgvragen worden ingezet. Dan wordt het meer dan ‘afleiden’ en ‘ontspannen’.

Sommige kinderen kijken best wel even sip, als we ze als dokter oproepen om mee te komen. Maar we kunnen hen direct geruststellen door te zeggen dat zij na hun afspraak weer terug mogen naar de Muziekids studio. Wij merken dat het spelen met de muziekinstrumenten een enorme positieve invloed heeft op het welbevinden van de patiënten. Ze zijn afgeleid, rustig en voelen zich op hun gemak. Ze krijgen een positieve ervaring mee en dat is echt aanvullend op onze zorg.

Norbert van den Berg en Tim Vreede, kinderartsen van DeKinderkliniek in Almere

De effecten van muziek: fysieke impact

Kinderarts Ines von Rosenstiel verwoordt de impact van muziek op het fysieke van kinderen (en overigens natuurlijk ook van volwassenen):

“Uit meerdere wetenschappelijke onderzoeken blijkt overduidelijk dat patiënten die voor, tijdens of na een operatie naar muziek luisteren, minder kalmeringsmiddelen nodig hebben en minder pijn melden. Ook worden hartslag en ademhaling vaak rustiger door muziek en daalt de bloeddruk. Meestal wordt hiervoor klassieke muziek gebruikt, of muziek waar de patiënt zelf een voorkeur voor heeft.”

Kinderarts Ines von Rosenstiel

Muziekids ervaart dat dagelijks. Kinderen waarbij muziek wordt gemaakt worden opeens weer rustig. Kinderen die in het ziekenhuis moeilijk slapen vallen met rustige muziek juist wél in slaap. Bij te vroeg geboren baby’s daalt de hartslag of wordt de ademhaling rustiger als er muziek wordt gemaakt aan bed.

Daarbij werkt muziek uiteraard stressverlagend, de fysieke impact die de vele muziekvrijwilligers het vaakst zien.

De effecten van muziek: mentale impact

De Muziekids ruimte had voor ons, midden in de tijd met Wies in het Prinses Máxima, toen al heel duidelijk een therapeutische werking. En die heeft het nog steeds, nu Wies er niet meer is.

Simone, moeder van Wies

Muziek werkt natuurlijk als geen ander door op het mentale welzijn van mensen, volwassenen en kinderen. Door, met of via muziek wordt het opeens mogelijk om emoties wél te uiten die anders verborgen blijven. Muziekids vrijwilligers schrijven met kinderen aan eigen liedjes, waarbij in de tekst ‘verborgen’ ligt hoe een kind zijn of haar ziekte ervaart (of die van een ziek broertje of zusje of ouder). Muziek laat voor even de zorgen vergeten, biedt troost aan kinderen die heel ziek zijn of te maken krijgen met een heel zieke ouder.

Muziek triggert ook gevoelens van trots. Kinderen doen met Muziekids positieve ervaringen op in het ziekenhuis, die naast de meer negatieve gevoelens van ziek zijn en behandeld worden komen te staan. Maar ze worden zelf, of hun ouders, ook trots als het spelenderwijs lukt om een instrument te bespelen. Sommige kinderen ontdekken dat ze een talent hebben voor een bepaald instrument en ontwikkelen dat talent verder als ze weer thuis zijn.

Onderstaande video op het Facebook kanaal van Muziekids laat zien dat kinderen óók vanuit hun bed met muziek al spelenderwijs gevoel kunnen uiten of contact kunnen leggen…

Voor positieve ervaringen die een ‘opkikker’ geven zorgen ook de ambassadeurs van Muziekids, bekende muzikale Nederlanders. Een spontaan bezoek van hun ‘muzikale helden’ als Armin van Buuren, Guus Meeuwis of Ali B zorgt niet alleen voor een positieve sfeer op de afdeling, maar ook voor een mentale boost: er gebeurt even iets onverwachts. Vaak wordt er vooraf geen ruchtbaarheid gegeven aan het bezoek van de ambassadeur, juist om het verrassingseffect te vergroten én zodat de ambassadeur zich 100% kan focussen op het samen maken van muziek.

De effecten van muziek: verbondenheid

Vader Paul stipt in de eerder in dit artikel geplaatste video nog een belangrijk punt aan: Muziekids en de Muziekids studio’s zorgen er ook voor dat er met het hele gezin herinneringen worden gemaakt. Bijzondere, emotionele en vaak ook gewoon vrolijke herinneringen. Daarmee krijgt het hele ziekenhuis-verblijf een andere kleur mee. En in het geval van de familie van Wies heeft het gezin dit doorgezet naar de eigen huiselijke omgeving: er is een muziekkamer ingericht waar ze samen muziek blíjven maken. Samen spelen, en je daardoor ook verbonden voelen met Wies. Herinneringen ophalen en die afsluiten met fijne muziek die je zelf maakt.

Lotgenoten 

Samen muziek maken, in de Muziekids studio of met muziekvrijwilligers aan bed, zorgt ook voor een onderlinge band tussen kinderen in het ziekenhuis. Heel letterlijk, tijdens het samen spelen van muziek op verschillende instrumenten. Sommige kinderen zoeken elkaar heel bewust op in de studio, soms ontstaan er zelfs bandjes; zeker als kinderen langer in het ziekenhuis zijn. Maar ook gebeurt het dat kinderen onderling connectie krijgen, waarbij de muziek als ‘trigger’ werkt. Ze wisselen rondom de muziek ervaringen uit over het ziek zijn, over de behandelingen of operaties die ze ondergaan. Dat uiten, die herkenning, tussen lotgenoten werkt emotioneel helend.

andere connectie met verplegend personeel en artsen

Muziek in het ziekenhuis zorgt voor een andere, meer positieve, sfeer op de afdeling en overal in het ziekenhuis. Soms speelt de verpleging mee met kinderen aan bed, hetgeen tot een andere connectie leidt. Sommige artsen gaan met de kinderen mee naar de muziekstudio, om te luisteren, om samen te spelen of om juist te observeren. Dat zorgt voor een hele andere onderlinge communicatie en dat werkt ook juist bij jongeren vaak heel goed. Daarbij hoef je soms niet eens samen een instrument te bespelen -gewoon luisteren naar de muziek die een kind goed vindt kan ook al voldoende zijn. Het écht samen spelen zorgt natuurlijk wel voor een diepere verbinding.

Door de aanwezigheid van Muziekids in een ziekenhuis gebeurt er op de langere termijn vaak veel meer met muziek. Events of lezingen in het ziekenhuis worden omlijst met (live) muziek, er klinkt vaker muziek op de afdeling of zelfs tot in de OK aan toe, er ontstaan spontaan bands waarin muzikale artsen, verplegend personeel en/of andere medewerkers elkaar vinden. Die waarde voor een ziekenhuis is niet in geld uit te drukken -denk alleen al aan de positievere sfeer en het imago van het ziekenhuis als geheel.

connectie met de stad en lokale gemeenschap

Waar Muziekids actief wordt, ontstaat meer verbinding tussen het ziekenhuis en de lokale gemeenschap in de stad. In het kader van extra fondsenwerving legt het landelijke en lokale team van Muziekids contact met bedrijven, serviceclubs en scholen. Bedrijven, scholen en individuen die doneren komen vaak in het ziekenhuis kijken wat er mede met hun donatie allemaal op muzikaal gebied gebeurt. Maar ook wordt connectie gemaakt met culturele en muzikale partijen in de stad; denk aan gezamenlijke muziekevents in het ziekenhuis, een harmonie die komt optreden, een schoolband die wordt uitgenodigd en samen met hun zieke klasgenootje optreedt.

Vaak al voorafgaand aan de daadwerkelijke start in het ziekenhuis komen allerlei individuen en partijen in actie voor Muziekids in hun stad; een doel dat in een of andere vorm dichtbij hun staat. Een prachtig en recent voorbeeld was het Onze Lieve Vrouwe Lyceum in Breda dat een fondsenwervingsactie annex sponsorloop organiseerde. De opbrengst overtrof de stoutste verwachtingen van de school én de opbrengst van alle voorgaande jaren:

De effecten van muziek: ‘cultuurparticipatie’

Het ontdekken van (nieuwe) instrumenten. Al dan niet voor het eerst in je leven de kracht en het plezier van het bespelen van een instrument leren kennen. Geïnspireerd worden door de Muziekids studio om, eenmaal thuis, door te gaan met het bespelen van een instrument, of zelfs muziekles te gaan volgen.

Muziekids leidt, met een duur woord, tot ‘cultuurparticipatie’. In het ziekenhuis komen álle doelgroepen over de vloer, uit alle lagen van de bevolking. En dus ook kinderen (en hun broertjes, zusjes, vriendjes, familieleden) die normaliter niet snel met muziekinstrumenten in aanraking komen (buiten de vaak zeer beperkte en wegbezuinigde muziekles op school)

Ik heb in de studio veel nieuwe instrumenten mogen bespelen en heb ook weer wat meer over muziek maken geleerd. Papa heeft thuis het keyboard weer uit de kast gehaald, zodat ik er ook thuis op kan blijven spelen.

Muziekid Daphne

Deel je ervaringen

Ik heb al vaker geschreven over de impact van mijn piano spelen op de chronische pijn die ik dagelijks ervaar. Ik kén die kracht van muziek op lijf en geest dus als geen ander.

• Zie jij nog een effect van muziek dat nog niet ter sprake kwam in dit artikel?
• Wat doet muziek eigenlijk met jou? Welke impact merk jij op je welzijn, of op je lichaam, als je luistert naar muziek of zelf muziek maakt?
• Is Muziekids al aanwezig in jouw ziekenhuis? Vraag eens rond, als je er toch een keertje bent, wat de effecten van muziek in het ziekenhuis zijn -en deel ze via de reacties onderaan dit blog.
• Zijn er nog geen lokale Muziekids activiteiten in jouw ziekenhuis? Informeer eens bij het ziekenhuis of ze Muziekids al kennen: bij de mensen van Communicatie, op de kinderafdeling, bij kinderartsen, bij de ‘Vrienden van…’ stichting.

Deel je gedachten en ervaringen via de reacties onderaan.

Meer lezen

• Geïnteresseerd in Muziek als Medicijn en in wetenschappelijk onderzoek? Check de site van de Erasmus MC Foundation. Het Muziek als Medicijn Fonds wil op wetenschappelijke basis vaststellen waar en wanneer muziek een positief effect heeft op de patiënt en de toepassing ervan stimuleren.
• In de Jaarverslagen van Stichting Muziekids lees je veel over de effecten van muziek bij kinderen en jongeren. Leuk en leerzaam om eens te lezen!