Bewust leven en je taalgebruik aanpassen mét chronische pijn

Geschatte leestijd: 12 minuten.

Ik volg af en toe Dr. David Hanscom met zijn site Back in Control en DOC-programma (Direct your Own Care). Hanscom is een Amerikaanse orthopedisch chirurg die in de loop der jaren volledig is overgestapt van chirurgische interventies naar een behandelwijze zónder traditionele (rug)operaties. Zijn uitgangspunt is zelfregie van de chronisch pijnpatiënt en een multi-disciplinaire aanpak met veel aandacht voor de achtergronden van de patiënt. David Hanscom heeft zélf ook zo’n 15 jaar geworsteld met chronische pijn. In een recente podcast interviewde hij psychotherapeut Jake Eagle, over bewust leven en het aanpassen van je ‘taalgebruik’ als mede-oplossing voor leven met chronische pijn.

Jake Eagle

Jake Eagle is 25 jaar lang psychotherapeut (Santa Fe) en startte de Live Conscious community (‘Bewust Leven’). Tegenwoordig probeert Jake verder te kijken dan therapie alleen, die toch vaak gericht is op ‘wat is geweest’. En bij het coachen van mensen niet teveel naar dat verleden maar juist naar het heden en de toekomst te kijken.

Met de techniek Perception Language (letterlijk: ‘de taal van het waarnemen’) helpt hij mensen om met hun eigen taalgebruik -gesproken en in je eigen hoofd- in het hier en nu te blijven. Dat helpt om verbinding aan te gaan met anderen, en helpt uiteindelijk ook om weer verbinding met jezelf aan te gaan. Ofwel: het ’empoweren van jezelf’, om het in mooi Nederlands uit te drukken 😉

Wat is Perception Language?

• Perception Language is een specifieke techniek die je niet ‘zomaar een keer per dag’ toepast, je gebruikt het iedere keer als je spreekt. In jezelf, of in contact met anderen. Het is een taal die uitgaat van de tegenwoordige tijd, die je helpt om in het hier en nu te blijven. Want, juist dat hier en nu kun je het beste beïnvloeden, niet het verleden of dat wat nog moet komen.
• Bij perception language wordt alles wat te maken heeft met ‘lof’ of ‘schuld’ weggehaald. Doel is om zelf minder oordelend te worden, maar ook minder waarde te hechten aan het oordeel van een ander. De taal is gefocust op dat wat je zelf ervaart, op je eigen interpretatie van iets dat gebeurt, op jouw subjectieve oordeel. En niet op dat wat je van een ander vindt, uit een soort van neiging tot zelfverdediging.
• Met Perception Language wordt het makkelijker om naar anderen te luisteren zonder dat je in de verdediging schiet of direct oordeelt over de ander. De taal stelt je in staat om meer van jezelf te laten zien -en juist daardoor wordt verbinding met anderen makkelijker.

Wat wordt bedoeld met Bewust leven?

Als je bewust leven onderdeel maakt van je dagelijkse praktijk, bevrijd je jezelf uiteindelijk van conflicten en negatief taalgebruik. Bewust leven betekent

• ‘verstandig’ leven
• je tempo vertragen
• diep (er) nadenken en
• iets voor een ander overhebben

Bewust leven betekent ook doorlopend bewuste keuzes maken. Kiezen met wie je een verbinding wilt aangaan, bewust kiezen volgens welke waarden je wilt leven, welk werk je wilt doen, welke (maatschappelijke) bijdrage je wilt leveren. Ook word je je gaandeweg bewuster van het feit dat je voortdurend zélf invloed hebt op hoe je je leven wilt leiden.

Perception Language, de uitgangspunten

Jake vertelt dat er zes ‘basisregels’ zijn rondom het toepassen van perception language. In deze podcast worden er uiteindelijk drie uitgelicht.

Één. Je neemt continu zelf verantwoordelijkheid voor je gevoel.

In plaats van ‘jij maakt me boos’ zeg of denk je ‘ik word boos’. In plaats van ‘dat maakt me blij’ zeg je ‘ik maak mezelf blij door…’. Het gevoel komt uit jezelf, door jezelf, niet door wat iets of iemand anders doet. Jake noemt het ‘verb-ing’ (verb = werkwoord).

David vult Jake aan met het uitgangspunt dat je eigen gedachten niet per definitie ‘echt’ zijn (echt in de zin van ‘de waarheid’), maar dat het jouw versie van de werkelijkheid is. Als je jezelf dat voortdurend realiseert, leer je je brein anders omgaan met dingen die je ervaart. Dat wat je waarneemt is je eigen gevoel, niet dat van een ander, en het is je eigen vertaling van wat er gebeurt of wat je ziet.

Twee. Je gebruikt de taal altijd in de tegenwoordige tijd.

‘Return to the now’. Dat betekent dat je dat wat eerder, vroeger (dat kan gisteren, twee weken geleden of twee jaar geleden zijn), gebeurd is, altijd beschrijft in het hier en nu. Je gaat niet in op wat er destijds is gebeurd, waarom dat gebeurde, hoe je je toen voelde, wat het toen met je deed, maar je brengt het naar het nú: wat doet die gebeurtenis nú nog met je. Hoe kan iemand jou, of jij een ander, nú helpen.

De achterliggende gedachte is dat je het verleden toch niet meer kunt oplossen of veranderen. Als je in een gesprek toch terug dreigt te gaan naar ‘dat wat vorige week gebeurde’, dwing je jezelf om je bewust te worden van het hier en nu: waar zit je nu, hoe laat is het nu, hoe voel je je nu. Wat wil je nú nog met die vervelende gebeurtenis van vorige week? Wil je dat iemand zich verontschuldigt? Wil je dat iemand het uitlegt? Wil je afspraken maken hoe jullie vanaf nu met elkaar omgaan? Met deze vragen blijf je weg van het ‘klagen over wat al gebeurd is’ en kom je bij datgene wat bijdraagt aan de oplossing, aan de toekomst.

David legt de parallel met chronische pijn: het heeft uiteindelijk geen zin om te (blijven) klagen over het probleem dat je hebt, hoe verschrikkelijk die pijn wel niet is. Daarmee maak je de pijn alleen maar groter. De oplossing zit ‘m veel meer in het loslaten, juist óók ten opzichte van de pijn vergevingsgezind zijn.

Drie. Je blijft in je taalgebruik weg van ‘lof’ en van ‘schuld’.

Jake noemt dit de meest essentiële ‘regel’.

Het elimineren van schuld en kritiek (elkaar of jezelf de schuld geven van iets, kritiek hebben op iets wat iemand doet) is niet zo complex te begrijpen.

Maar er is een andere kant van die medaille: door toe te staan dat iemand anders je over iets de hemel in prijst, zodat jij je goed voelt, geeft ‘die ander’ nog steeds veel macht over jouw gevoel. Daarbij komt dat jouw gedrag erop gericht blijft om die lof van die ander te blijven ontvangen: wat kan ik doen zodat hij mij blijft prijzen voor wat ik doe? Het idee van dit uitgangspunt is dat je wegblijft van het labellen van andere mensen, als in ‘dat wat jij doet is super’, of ‘ik vond het helemaal niks wat je nu deed’. Het wegblijven van lof en schuld maakt het makkelijker om met mensen écht de verbinding aan te gaan.

Voorbeeld 1: verschillende visies

Stel je hebt onenigheid met iemand over een bepaald onderwerp: de één vindt a, de ander vindt b. Wat dan vaak gebeurt is dat mensen eerst hun eigen standpunt gaan verdedigen met argumenten. Vervolgens gaan ze de ander ‘aanvallen’ (hard of mild) op het andere standpunt, uit de neiging om de ander te overtuigen van het eigen gelijk. Maar wie heeft er eigenlijk toestemming gegeven om de ander te mógen overtuigen? En wat gebeurt er als je iemand gewoon géén toestemming geeft om jou te overtuigen van het andere standpunt? Vaak komt dan het besef dat je gewoon…van visie verschilt. Niets meer, niets minder. De enige vraag die dan telt is ‘kun je, ondanks je eigen verschillende standpunt, ook met die andere visie uit de voeten’…’does it work for you’? Kun je je eigen agenda laten varen, uit respect voor de visie van de ander?

Voorbeeld 2: doelpunt maken

Stel je kind heeft een voetbalwedstrijd gespeeld en net een prachtig doelpunt gemaakt. Als ouder kan je hem dan enorm gaan complimenteren, hem de hemel in prijzen…maar je kunt ook gewoon vragen ‘wat voor gevoel gaf jou het maken van dat doelpunt?’ De stortvloed aan complimenten is vaak een controlemechanisme over de ander (de een vindt het fijn, de ander wordt er ongemakkelijk van). Door te vragen wat het met hém doet blijf je respectvol naar zijn gevoel…wat dat gevoel ook is. En daarbij help je het kind om naar zijn eigen gevoel te gaan (trots op zichzelf, ‘ik ben de beste voetballer ter wereld’), in plaats van jóuw gevoel over hem uit te storten.

Aan de slag met bewust leven en perception language

Ik vond het, ondanks het beluisteren van de hele podcast, nog wat lastig om de term ‘perception language’ te vertalen. Daarom zocht ik de definitieve van perceptie op. Wat houdt het begrip nu precies in?

Perceptie betekent letterlijk waarneming. Dit proces gaat gepaard met interpretatie, selectie en organisatie van zintuiglijke informatie. Perceptie is waarneming in de breedste zin van het woord. De vijf mogelijkheden van de zintuigen van een mens: horen, zien, ruiken, voelen en proeven zijn eigenschappen waarbij perceptie een belangrijke rol speelt. Perceptie is ook de manier waarop mensen tegen dingen aankijken: ”Wat is jouw perceptie bij het geschetste probleem?”

Bron: Ensie

Perception language betekent dus letterlijk ‘de taal van het waarnemen’. In plaats van dat je met je taalgebruik oordeelt, schakel je over naar pure waarneming. Het botst naar mijn idee nog wat met de term ‘interpretatie’ in bovenstaande definitie, want interpretatie bevat volgens mij al een soort oordeel. Aan de andere kant, als je het puur opvat als het voor jezelf verwerken van wat je hoort, ziet, ruikt, voelt of proeft, dan gaat interpretatie meer om de waarneming dan om het oordeel bij die waarneming.

Perception language en chronische pijn

Hoe kun je de uitgangspunten van perception language nu toepassen op chronische pijn? Drie voorbeelden, aan de hand van de drie uitgangspunten die in de podcast aan bod komen.

Uitgangspunt een: eigen verantwoordelijkheid voor je gevoel.

Jake vertelt in de podcast dat, wanneer je chronische pijn hebt, je het risico loopt om jezelf vooral als slachtoffer te zien. De pijn hindert je in allerlei zaken, het legt je lam, je relatie wordt er op z’n zachtst gezegd meestal niet beter van, je lijdt. Jake noemt het ‘victimizing yourself‘. Oók in de meeste therapieën die zijn gericht op chronische pijn wordt de pijn gezien als iets dat losstaat van jezelf, als iets dat jou ellende bezorgt. Perception language maakt je er bewust van dat de waarde die jij aan je chronische pijn hangt, door niemand anders dan jóu wordt gecreëerd.

Ofwel, je neemt zelf verantwoordelijkheid voor het gevoel, het label, dat je aan jouw pijn hangt. Laat je de pijn de controle over je houden? Maakt de pijn je voortdurend somber? Ben je slachtoffer van de pijn? Biedt de pijn je nieuwe kansen? Zorgt de pijn voor nieuwe, verdiepende, contacten? Jij bepaalt, jij bent verantwoordelijk. En niemand of niets anders.

Uitgangspunt twee: de tegenwoordige tijd.

‘Die pijn ook altijd. Vorige maand had ik zo’n goede maand. Ik kon meer doen, er kwam weer wat werk uit m’n vingers. Daarvóór had ik een paar hele slechte maanden, dus ik was eigenlijk zo blij dat het weer wat beter ging.’

Het zijn gedachten die iedereen met chronische pijn bekend voor zullen komen. Maar uiteindelijk helpen ze niet echt. Het continue vergelijk van het hier en nu met periodes ervoor, je kan jezelf er helemaal gek mee maken.

Wellicht is het beter om dan maar echt bij het hier en nu te blijven. Te dealen met de situatie zoals hij nu is. ‘Het gaat nu even wat minder. Ik voel meer pijn en dat geeft me een vervelend gevoel. Ik krijg minder gedaan dan ik zou willen. Maar tja, het is zoals het is. Ik verander er niets aan. Laat ik een wandeling maken, kijken of beweging me nu wat helpt.’

Uitgangspunt drie: geen lof, geen schuld.

‘Heb je gisteren wél energie gehad om boodschappen te doen en te koken? Wat fantastisch. Echt goed van jou. Complimenten hoor.’ (‘Zou je vaker moeten doen’, zegt het irritante stemmetje, dat de ander in mijn eigen hoofd nadoet, er dan nog achteraan).

‘Gisteren heb je voor ons gekookt. Ik ben benieuwd hoe dat voor je was. Je bent er even uit geweest om boodschappen te doen, en daarna heb je eten gemaakt. Het smaakte mij erg goed. Jou ook?’

Hoewel ook het tweede voorbeeld nog een indirect compliment bevat, ligt de focus bij het gevoel dat de persoon zelf had bij de maaltijd. En is hij of zij nieuwsgierig wat het koken met jou deed, in plaats van je direct te overladen met (al dan niet valse) complimenten. Wegblijven bij lof in dit geval, maar puur benoemen wat een actie met het gevoel doet en de ander ruimte bieden voor een eigen interpretatie.

Wil je je verder verdiepen in deze technieken?

De website Live Conscious (zie ‘Meer lezen’) heeft een paar honderd artikelen over ‘bewust leven’ en het concept van ‘perception language’.

Natuurlijk worden er online e-courses aangeboden. Daarnaast organiseren Jake en Hannah een of twee keer per jaar 8-daagse retreats of ‘labs’ (van ‘laboratorium’) in een groepssetting van ongeveer 20 mensen. Acht dagen intensief werken met bewust leven en waarnemend taalgebruik.

In de termen van Jake:

• een week lang anoniem opgaan in een warme groep, zonder je geschiedenis en baggage
• een week lang zonder oordelen van anderen, zonder ongevraagde feedback of mensen die je vertellen over wat je zou moeten doen of wie je zou moeten zijn
• een week lang niet meer nadenken over hoe anderen je zien en zonder na te hoeven denken over wie gelijk heeft en wie niet

Hoewel de setting van die retreats me wel wat érg Amerikaans -en toegegeven, ook wel een beetje ‘zweverig’ overkomt, lijkt me een weekje leven met bovenstaande uitgangspunten behoorlijk fijn.

“This shift in speaking and thinking creates unlimited space for choice. I not only take responsibility for myself, but also create a fluid sense-of-self, with which I can create more ease, curiosity and joy in my life.”

Quote van deelnemer aan Live Conscious retreat in Playa Viva, Mexico.

Nog even over dat slachtofferschap

We hebben er allemaal wel eens last van. De slachtofferrol. Het kan ook een tactiek zijn, een manier van overleven: het hele verhaal van die chronische pijn, het wordt je allemaal aangedaan. Maar je kunt er ook voor kiezen te stoppen met slachtoffer zijn, ‘victimhood’ zoals de Amerikanen zeggen.

• neem gewoon de beslissing om jezelf -vanaf vandaag- niet meer als slachtoffer te zien
• schrijf het op, zet er een datum boven, en hang het briefje op een plek die je minstens iedere dag tegenkomt
• besef dat het een keuze is die je zelf, met je hele intelligentie, maakt
• besef dat je af en toe nog opnieuw in de valkuil zult trappen; wees daar gewoon eerlijk over
• zoek naar aanvullende tools (online, therapie) die je helpen uit de slachtofferrol te blijven (chronische pijn levert nu eenmaal veel frustratie op en die kan je niet alleen herprogrammeren)
• stop met ‘proberen’ – iets ‘proberen’ is de ultieme invulling van slachtoffer zijn. Schrijf dat ook op hetzelfde papiertje met een groot kruis erdoor.
• en als laatste, schrijf het woord ‘doen’ erbij, als tegenhanger van ‘proberen’

Het feit dat chronische pijn niet tastbaar is, niet meetbaar, maakt het extra moeilijk. Veel mensen in je omgeving zien niet aan je dat je pijn hebt: het is simpelweg niet zichtbaar. Dat zorgt ervoor dat mensen ook geregeld twijfels uiten of die pijn wel ‘echt’ is. Het ideale uitgangspunt voor slachtofferschap. Laat jezelf niet in die positie plaatsen. Maar plááts jezelf er ook niet in.

Meer lezen over slachtoffer zijn? David Hanscom schrijft er uitgebreid over.

De volledige podcast luisteren?

Deel je ervaringen

• In hoeverre was je je vóór het lezen van dit artikel bewust van je eigen taalgebruik rondom chronische pijn? Van patronen in dat taalgebruik die je uiteindelijk niet helpen, maar ‘gijzelen in de situatie’?
• In hoeverre gebruik jij, rondom je chronische pijn, taalgebruik waarin je vaak terugkijkt naar wat is geweest? Blijf je vaak hangen in het verleden, in ‘het probleem chronische pijn’?
• Vind en voel je jezelf 100% slachtoffer van chronische pijn? Heeft deze pijn je eigenlijk ook dingen gebracht?
• Wat betekent bewust leven, in de context van hetgeen besproken in het artikel, voor jou? In hoeverre leef jij al bewust of wat kun je veranderen om bewuster te gaan leven?

Deel je gedachten via de reacties hieronder.

Meer lezen

Ik blog regelmatig over chronische pijn, blader eens door het Blog magazine.

• Ook geïnteresseerd in de uitgangspunten van Dr. David Hanscom? Bezoek zijn site Back in Control en volg een van zijn social media, blogs of podcasts.
• Meer weten of Jake Eagle’s Live Conscious, het Perception Language programma en de periodieke wereldwijde retreats/’labs’? Kijk eens rond op de website van Jake en zijn vrouw Hannah.
• Een groot aantal van de podcast-interviews van David Hanscom en zijn gasten is online terug te luisteren. David praat ontzettend snel (vind ik), daar moest ik even aan wennen. Zijn gasten, die veelal vaker aan het woord zijn, hebben vaak een veel rustiger spreektempo.
• Lees ook eens dit artikel over ‘in het moment, hier en nu, zijn’, in plaats van proberen in het nú te zijn. Een subtiel, maar ook ontzettend groot, verschil.

Op zoek naar een concreet voorbeeld hoe je je taalgebruik kunt aanpassen? Jake Eagle heeft een (e-)book uitgegeven, Get Weird, waarin de communicatie wordt gevolgd tussen twee broers die hun onderlinge relatie willen herstellen. Een les in open-minded zijn, in het hier en nu blijven en het vermijden van spanning en conflict.