Welk verband is er tussen Emoties en (aanhoudende) Pijn?

Geschatte leestijd: 8 minuten.

Ik volgde als pijnpatiënt, ervaringsdeskundige, een interessant webinar van Reducept over “emoties en pijn”. Welk verbanden kunnen er zijn tussen bepaalde emoties die je voelt en chronische pijn? Waarom is het belangrijk dat te snappen? En wat kunnen pijnbehandelaren daar mee? Leer meer over het verband tussen emoties en pijn.

Heb je zelf geen (chronische) pijn? Dan kan het lezen van dit artikel toch interessant zijn. Je bewust worden van je eigen emoties, en wat die emoties doen, is altijd goed!

Hoewel het webinar in eerste instantie gericht is op behandelaren van chronische pijn, is het natuurlijk ook voor veel pijnpatiënten een heel interessant thema! Vandaar deze ‘samenvatting’ van het webinar. Natuurlijk geeft deze niet het héle webinar met alle voorbeelden weer, maar het geeft je wel een goede indruk.

Over emoties

Veel emoties komen vaak terug, o.a. boosheid, verbazing, angst, verdriet, walging. Dat hangt deels ook af van de cultuur waarin je opgroeit. Ook gezichtsuitdrukkingen variëren en zijn vaak cultuurafhankelijk. Je kunt dus wel eens op het verkeerde been worden gezet door wat iemand ‘laat zien’. Vraag dus altijd door op de expressie die je ziet: ‘klopt het dat…’?

Emoties vallen vaak onder vier categorieën, de “4 B’s”:

• Boosheid
• Bedroefheid
• Bang
• Blij

Emoties & je brein

Je brein bestaat uit verschillende delen:

• de hersenstam: reptielenbrein: basale functies als ademhaling, beweging, reflexen
• het limbisch systeem: emotionele brein: “voelen” (ziet er gelijk uit aan emotionele brein van dieren)
• het ‘mensenbrein‘: je “denken” (dit brein is veelal minder ontwikkeld bij dieren)

Alle informatie die via je zintuigen binnenkomt wordt verwerkt in het emotionele brein. Dat neemt razendsnel een besluit wat er moet gebeuren of welk gevoel moet worden opgewekt. Dat dit zo snel gaat, komt omdat dit deel van je brein er op gericht is je te beschermen.

En dat gaat véél sneller dan we denken. Het vindt plaats in het onbewuste deel van je brein. Bewust emoties oproepen is dus veel moeilijker. En -belangrijk om te weten binnen de pijnbehandeling:- de emoties in dit deel van het brein zijn dus ook niet zo makkelijk te beïnvloeden; wel wat bij te sturen.

Emoties & pijn

Pijn ontstaat in het emotionele brein. Pijn en emoties hangen dan ook nauw samen.

Wat zijn eigenlijk functies van deze emoties?

• emoties signaleren: bijvoorbeeld “dat er iets aan de hand is”; voel je je veilig of niet veilig.
• emoties beïnvloeden gedrag: op basis van een signaal kies je razendsnel voor vechten, vluchten of bevriezen
• emoties faciliteren communicatie: je gevoel helpt je om iets uit te drukken, om bv. een grens te stellen. De mens kan vaak vrij duidelijk emoties communiceren.
• emoties zorgen voor sociale binding: je verbonden voelen met iemand, of juist niet
• emoties zijn een soort gids: ze zorgen ervoor dat je een besluit neemt: iets blijven doen of juist iets veranderen
• emoties reguleren: een bepaalde angst helpt om iets te doen of te laten, emoties sturen om de angst te laten afnemen of toenemen

Emoties en het Modusmodel

Het Modusmodel komt uit de schematherapie. Het onderscheidt de volgende patronen:

• Kindpatronen: hele intense gevoelens komen vaak vanuit je ‘kind-zijn’. Hoe vaak zeggen mensen niet “je gedraagt je als een kind”, bijvoorbeeld als je boos slaat met deuren, of juist wanneer je je heel angstig of kwetsbaar voelt. Je kunt dus echt een “geschiedenis” met gevoelens hebben, al vanuit je kinder- of tienertijd.
• Copingpatronen: wat je doet om om te gaan met bepaalde (soms moeilijke) gevoelens: vechten (stoer doen als je je juist kwetsbaar voelt, een dure auto kopen), vluchten (vermijden, uit de weg gaan, jezelf afleiden met alcohol of medicatie, gevoelens ontkennen), bevriezen (je overgeven: bijvoorbeeld jezelf ‘pleasend’ opstellen, “de lieve vrede bewaren”, continu uitstralen dat het gevoel en belang van de ander boven dat van jezelf staat
• Ouderpatronen: deze gaan over hoe je tegen jezelf spreekt: bijvoorbeeld jezelf in je hoofd streng toespreken (als je vroeger ook strenge ouders had)

Emoties, aanhoudende pijn en gedragspatronen

Bepaalde patronen zijn vaak wel kenmerkend voor mensen die aanhoudende pijnklachten hebben of vatbaar zijn. Natuurlijk gaat dat niet altijd en voor iedereen op, er zijn vele aanleidingen van pijn en vele ‘soorten’ pijnpatiënten. Maar er zijn wel patronen te zien.

• Kindpatronen: veel mensen met chronische pijn zijn of voelen zich kwetsbaar, kennen het gevoel “niet goed genoeg” te zijn
• Copingpatronen: veel mensen met chronische pijn geven toe aan ‘wat de ander wil’, stoppen eigen emoties weg…terwijl je weet dat “het niet goed voelt”
• Ouderpatronen: veel mensen met chronische pijn zijn streng en veeleisend naar zichzelf, zijn (deels) perfectionistisch

Waarom uiten mensen zich lang niet altijd zoals ze zich voelen?

Iemand kan in theorie best boos zijn, maar wat iemand uit -of wat je ziet- matcht niet altijd met dat gevoel. Mensen gaan vaak mee in de situatie, plaatsen zich bijvoorbeeld continu ondergeschikt aan de ander.

Waarom doen mensen dat?

• Emoties onderdrukken betekent vaak een grotere kans om te overleven
• Emoties zijn vaak al jong aangeleerd. Mensen hebben dus soms hele hardnekkige patronen!
• Mensen hebben geen zin in een confrontatie, willen vermijden dat anderen boos worden of dat iets escaleert
• Mensen willen geen kritiek krijgen
• Mensen denken niet goed genoeg te zijn
• Mensen denken niet te voldoen aan een bepaalde norm, dus uiten zich maar niet.

Emoties en pijn: wat kun je er mee in een pijnbehandeling?

De volgende drie stappen helpen om een voorbeeld als bovenstaande mevrouw te begeleiden:

• Inzicht geven in eigen patronen. Mensen hebben vaak helemaal niet door welke patronen ze aan zichzelf opleggen. Of welke in een eerdere fase wellicht door anderen zijn opgelegd. Door goed door te vragen kun je samen achterhalen welke gedrags- en denkpatronen iemand vaker hanteert.
• Voldoende ruimte geven aan emoties van vroeger, door vragen te stellen en mevrouw ‘haar verhaal te laten vertellen’. Vaak komen emoties dan vanzelf los. Het is goed, hoe vroeg of laat ook, dat opgekropte emoties een uitweg vinden. Soms kan EMDR-therapie helpen, wanneer er van grotere trauma’s sprake is. Iemand ‘herbeleeft’ dan dergelijke emoties, om ze uiteindelijk op te kunnen ruimen.
• Helpen om grenzen te leren stellen. Dat kan letterlijk geoefend worden, in allerlei situaties. Dat kan ook heel klein of subtiel zijn, bijvoorbeeld door te kijken hoe iemand zich beweegt in een oefenzaal. Wanneer iemand hier mee aan de slag gaat kan dat moeilijk zijn voor de directe omgeving, want die gaat verschil zien: mevrouw is uiteindelijk niet meer zo meegaand dan hoe men haar altijd gewend was. En dat gaat soms met vallen en opstaan, voordat een nieuwe balans is gevonden.

Het brein van mevrouw creëert pijn, omdat het gevaar waarneemt. Vroeger al in haar gezinssituatie, maar nu nog steeds o.a. op haar werk. Je continu aan de situatie aanpassen versterkt eigenlijk dat gevoel van gevaar in je brein. Je brein zendt uiteindelijk een pijnsignaal uit: pak de situaties waar je je in bevindt nou eens ánders aan. En die pijn wordt steeds feller; zoek de betekenis van “centrale sensitisatie” maar eens op.

Pijn is, anders bekeken, een motivator voor verandering. Dat kan ook emotionele verandering zijn.

Webinar Reducept: Emoties & Pijn

Emoties en pijn: de vijfde ‘B’

Eerder in het artikel ging het over “de vier B’s”. Daar kan een vijfde aan worden toegevoegd: Body. Het overschot van wat je wél voelt, maar niet uit, komt er alsnog uit via je lichaam. Hoe meer je je emoties onderdrukt, hoe ernstiger de klachten in je lijf worden.

Pijn is, anders bekeken, een motivator voor verandering. Dat kan ook emotionele verandering zijn. Wanneer laat je je brein weten “rustig maar, het is nu wel veilig”?

Als (pijn)behandelaar kan je met pijnpatiënten oefenen: emoties herkennen, oefenen met emoties, emoties reguleren. Die bewustwording en de oefening kan bijdragen aan emotionele verandering en veranderende patronen. Daarbij moet je letten op de volgende aspecten:

• We zagen al eerder: veel pijnpatiënten hebben moeite met grenzen. Ze werken conflictmijdend. Als je gaat ‘oefenen’ met conflicten, zal je dit mijdende gedrag dus juist ook tegen gaan komen in de oefening.
• Veel mensen met pijn zijn ‘sub-assertief’: komen niet op voor eigen grenzen. De tegenstrijdigheid is dat dit juist vaak héle aardige mensen zijn. Bij wie jij je als behandelaar juist heel erg en snel op je gemak voelt. Mensen zijn ‘altijd’ vrolijk, hulpvaardig, meewerkend. Dat zegt dus lang niet altijd dat je ook succes aan het boeken bent als behandelaar.
• Er is veel passief-agressief gedrag. Na veel oefenen komt de agressie er misschien al wel íets meer uit, maar het verschil met wat iemand van binnen écht voelt kan nog steeds erg groot zijn. Iemand zegt A (“ik heb al héél veel geleerd, heel veel dank!”), maar jij voelt B (“volgens mij hebben we pas een hele kleine stap gemaakt”).

Deel je ervaringen

• Herken jij iets uit het artikel, als pijnpatiënt of als pijnbehandelaar?
• Heb je, als pijnpatiënt, wel eens ingezoomd met een behandelaar op emoties? Dat hoeven lang niet altijd verschrikkelijke trauma’s te zijn, om toch invloed te hebben. En je bent je er niet altijd bewust van. Toch: ook weer niet álle chronische pijn hoeft voort te komen uit verstoorde emoties; pijn is immers bio-psycho-sociaal.
• Heb je als pijnbehandelaar ervaringen met het bespreken van of oefenen met emoties van pijnpatiënten? En hoe ver of hoe diep ga je daar in?

Deel je ervaringen via de reactiemogelijkheid hieronder, of neem contact met me op.

Meer lezen

Het boekje ‘Ziekte, pijn en de invloed van de geest’ (Bruijn, 2006) gaat nog wat dieper in op de relatie tussen emoties, brein en pijn. Ik maakte er recent een samenvatting van.

Reducept

Educatie is een belangrijk onderdeel van het pijnprogramma van Reducept. Tevens is het een centraal onderdeel binnen de Zorgstandaard Chronische Pijn. Reducept wil zowel de pijnpatiënt als pijnbehandelaar graag meer inzicht geven in hoe het pijnsysteem werkt. Juist daarom organiseert men regelmatig webinars zoals deze. En er volgen er meer, dit jaar (2023) onder de noemer ‘Summer School‘…maar kijk zeker ook eens op de website van Reducept waar heel veel educatie te vinden is.

• voor mensen met pijn
• voor behandelaren van pijnklachten

Oefenen in ‘virtual reality’ omgevingen vormt een wezenlijk onderdeel van de Reducept behandelmethode.

Louis sprak al eerder over ‘pijn, emotie en gedrag’. Ook dit is een webinar gericht op behandelaren. Maar ook zeker voor pijnpatiënten de moeite waard om te bekijken!

Emovere

Wil je meer weten over de invloed van emoties op aanhoudende/chronische klachten, waaronder pijn, dan biedt Stichting Emovere veel inzichten en een luisterend oor:

Nederland heeft een hoogstaande gezondheidszorg die veel mogelijk maakt en bijdraagt aan onze gezondheid. Maar ondanks dat, is er een steeds groter wordende groep mensen met aanhoudende onbegrepen lichamelijke (pijn)klachten waarop onze gezondheidszorg onvoldoende antwoord heeft. Aangezien er geen oorzaak wordt gevonden die deze klachten voldoende verklaart, betekent het dat de zorg vooral wordt gericht op het ‘leren leven met je klachten’. Mensen blijven chronisch ziek.

Wanneer vanuit een andere visie naar mensen met SOLK wordt gekeken, zijn deze medisch onverklaarde lichamelijke klachten wel verklaarbaar, en veelal ook oplosbaar. Mensen worden vaak écht beter.

De kern van deze visie is dat onbewuste, verdrongen emoties de belangrijkste oorzaak zijn van het ontstaan en in stand houden van medisch onverklaarde lichamelijke klachten. Deze verdrongen emoties bewust maken, voelen en verwerken leidt tot herstel.