Te Gek! – hoe overleef je een wereldreis mentaal?

Geschatte leestijd: 13 minuten.

Ik heb in mijn leven, werkzaam bij Stichting JoHo, al veel geschreven over reizen en in het buitenland verblijven. En ik hoop -als de chronische pijn in mijn leven het weer toelaat- over al die buitenland aspecten nog veel vaker te mogen schrijven. Tot nu toe ging het vaak over de wat meer technische kanten van het reizen en verblijven in het buitenland: hoe maak je een wereldreisplan, welke activiteiten kun je tijdens een reis inplannen, wat is het voorbereidingsplan voor een expatverblijf of emigratie, hoe blijf je veilig en gezond in het buitenland. Daarom vind ik het boek Te Gek! van wereldreiziger en jonge psychiater Remco Dijkstra zo leuk om te lezen. Remco bezocht tussen april 2009 en april 2010 17 landen op 3 continenten. Hij koos in zijn boek voor de vorm van een mailwisseling met zijn mentor psychiater in Nederland. In dit blog de 10 voor mij meest treffende zaken uit zijn boek.

Te Gek! van Remco Dijkstra

‘Wat gaat er op dit moment door je heen?’

Het is de vraag die de jonge psychiater Remco Dijkstra zichzelf stelt als hij in de Andes een hoge besneeuwde bergtop beklimt, in de Amazone een hallucinerende trip ondergaat, in de Atlantische Oceaan met een witte haai zwemt, en omsingeld wirdt door een geagiteerde volksstam in Ethiopië. In één jaar doet Remco 17 verschillende landen aan, waaronder Vietnam, Japan, Hawaï, de Verenigde Staten, Mexico, Colombia, Argentinië, Zuid-Afrika en Ethiopië. Samen met zijn mentor -psychotherapeut Frans- bekijkt Remco zijn wereldreis door een persoonlijke én professionele bril.

Te Gek! – een mentaal reisverslag van een 12 maanden durende wereldreis in 266 pagina’s.

Stichting JoHo

Jarenlang schreef ik over reizen & backpacken in het buitenland, het maken van een wereldreis of hoe je voor te bereiden op een lang verblijf in het buitenland. Tot 2016 werkte ik bij Stichting JoHo; tot het moment dat de chronische pijn de overhand nam in lijf & leven. Een fantastisch bedrijf waar iedereen die zichzelf persoonlijk wil ontwikkelen, al dan niet met een internationale component, lid van zou moeten zijn. Ik hoop er in de komende jaren opnieuw actief te kunnen worden.

Waar relevant, leg ik links tussen de onderwerpen die Remco in zijn boek behandelt en aanvullende info op de website van JoHo. JoHo heeft een schat aan informatie online staan; over alle topics kun je dus online meer lezen.

Wat is & doet JoHo?

Stichting JoHo steunt jouw persoonlijke ontwikkeling en stimuleert internationale samenwerking.

• JoHo wil mensen en organisaties in staat stellen zich te ontwikkelen en beter samen te werken, en daardoor bij te dragen aan een tolerante, verdraagzame en duurzame wereld.
• Centrale thema’s in JoHo’s wereld zijn: inspiratie & zingeving, reis & ervaring, studie & kennis, werk & ontwikkeling, en emigratie & vertrek.

Word donateur van JoHo en sluit een van de abonnementen af om alle online tools en teksten te benutten:

Ook zo’n reis als die van Remco voorbereiden?

In dit blog behandel ik de voor mij meest opvallende of treffende zaken uit Remco’s boek. Zie het als een lijst van aandachtspunten. Zaken waar je al voor vertrek over na kunt denken: hoe sta jij zelf daar in? Hoe kun je je er op voorbereiden?

Hoe overleef je een wereldreis in mentale zin?

1. Denk na over je persoonlijke doelen van een reis
2. Kijk of je een centraal thema kunt koppelen aan je reis
3. Kijk in welke mate je je kan en wil voorbereiden op je reis
4. Denk voorafgaand aan je reis al na over een aantal keuzes
5. Onderzoek voor, tijdens en na de reis doorlopend wat de reis je eigenlijk oplevert
6. Stel je in op een emotionele rollercoaster
7. Denk na of je (een deel van je route) samen wilt reizen met vertrouwde gezichten
8. ‘Maar ik ben maar een arme backpacker’…in hoeverre klopt dat?
9. Been there, done that – blijf openstaan voor mooie ervaringen
10. Wees je bewust van je vooroordelen; iedereen heeft ze, dus jij ook

One life is enough, if well lived.

Arts Christiaan Barnard verrichtte in Kaapstad in 1967 de eerste menselijke harttransplantatie

1. Denk na over je persoonlijke doelen van een reis

Er kunnen allerlei persoonlijke doelen van zo’n uitgebreide reis als die van Remco zijn: denk aan zelfverwezenlijking, ontsnapping, ontdekken, zelfstandiger worden, interculturele vaardigheden verbeteren, enzovoort. Remco noemt Reizen ook wel De Universiteit van het Leven. Of: Het Grote Genieten.

Belangrijk is om vooraf al na te denken over verwachtingen die je zelf hebt van de reis die je wilt maken. En al voor vertrek aan verwachtingenmanagement te doen. Te voorkomen dat je met torenhoge verwachtingen vertrekt en de reis, en het reizen zelf, direct al tegenvalt.

Goed is om bij jezelf vóór vertrek ook na te gaan hoe oprecht het doel van je reis is. Gaat het om de wereld zien, om jezelf te ontwikkelen, nieuwe mensen te ontmoeten? Of is het vooral een vlucht voor iets thuis, een vlucht voor jezelf, om bijvoorbeeld niet de volgende levenskeuze te hoeven maken maar die nog even uit te stellen? Om de leegte van thuis te ontlopen? In het laatste geval kun je elementen inbouwen die je tijdens je reis bewust laten nadenken over die vlucht en hoe je de zaken eenmaal weer thuis wilt gaan aanpakken, veranderen.

2. Kijk of je een centraal thema kunt koppelen aan je reis

Wat vaak goed helpt om een reis, de te bezoeken bestemmingen en de te ondernemen activiteiten vorm te geven is na te denken of er een centraal thema of doel van je reis is. Is er iets dat je tijdens je reis wilt onderzoeken? In Remco’s geval, als psychiater-in-opleiding, is dat het bezoeken van psychiatrische klinieken in (verre) buitenlanden. Dat brengt hem op plekken en in omstandigheden die niet iedere reiziger standaard bezoekt of meemaakt. Dat geeft een extra lading aan zijn reis. En het blijkt uiteindelijk ook een prachtige kapstok voor zijn reisverhaal.

3. Kijk in welke mate je je kan en wil voorbereiden op je reis

Iedere reis naar het buitenland heeft voorbereiding nodig. Remco is daarbij een zelfbenoemd controlefreak. Het gevaar is dan dat je álles tot in de kleine puntjes gaat voorbereiden, dat je álles gaat plannen. Andere reizigers kiezen er bewust voor om helemaal níets te plannen, alles aan het lot over te laten. Sommige reizigers nemen letterlijk ieder reis- en techgadget mee dat er bestaat, anderen nemen alleen het allerhoogst noodzakelijke mee op reis.

In beide gevallen kom je er tijdens het reizen achter dat dat misschien niet zo handig was. Ja, een zekere mate van voorbereiding is noodzakelijk. Maar timmer je je reis teveel dicht, dan is er nauwelijks of geen ruimte meer voor toevallige ontmoetingen of aanpassingen tijdens je reis. Over het algemeen geldt: hoe langer de reis, hoe langer je voorbereiding.

4. Denk voorafgaand aan je reis al na over een aantal keuzes

Als onderdeel van je voorbereiding is er een aantal kernkeuzes te maken. Een basisroute, de startbestemming, je voorkeursregio’s, de belangrijkste vliegtickets of een wereldreisticket, het bezoeken van de belangrijkste bestemmingen in de qua klimaat gunstiger reisomstandigheden, een goede en uitgebreide reis- en medische verzekering, hoe kom je tot een passend reisbudget, ga je solo reizen of met een al dan niet tijdelijke reisgenoot (en wat zijn eigenlijk de voor-en nadelen van samen reizen?).

Er zijn zóveel mogelijkheden, dat Remco deze fasen van voorbereiding benoemt als fase van (gezonde) keuzestress. Gebruik maken van ervaringen van eerdere reizigers, routegidsen en ervaren reiscoaches is in deze fase slim, om tot de bij jou best passende hoofdkeuzes te komen.

De planning van je bestemmingen tijdens je wereldreis is iets waar je zorgvuldig over na moet denken. Niet alleen spelen klimaat, budget en tickettechnische zaken mee, maar ook bv. de afwisseling tussen de wat rijkere en armere landen. Ga je van Zuid-Oost-Azië via Latijns-Amerika naar Afrika, dan word je steeds meer geconfronteerd met armoede, ziekte, slechte hygiëne en onveiligheid. Dat heeft een weerslag op je eigen gesteldheid en incasseringsvermogen als reiziger.

Remco heeft gekozen voor het vastleggen van zijn hoofdroute; vanuit Europa reist hij eerst door Zuid-Oost-Azië (Thailand-Laos-Vietnam-Japan), om vervolgens via Noord-Amerika (Hawaï-Californië) en Midden-Amerika (Mexico-Guatemala) door Zuid-Amerika te reizen (Peru-Colombia-Venezuela-Brazilië-Argentinië). Tot slot maakt hij de oversteek vanuit Buenos Aires naar Kaapstad en reist hij door Afrika (Zuid-Afrika-Malawi-Kenia-Ethiopië). Zijn tickets brengt hij onder in een wereldreisticket.

5. Onderzoek voor, tijdens en na de reis doorlopend wat de reis je eigenlijk oplevert

Alleen of samen met anderen voor langere tijd op reis gaan kan je ontzettend veel opleveren. Reizen dwingt je om je eigen survival skills te ontdekken, ‘alleen’ op de wereld te zijn en eigen keuzes te (leren) maken. Het leert je om nieuwe mensen te ontdekken, open te staan voor nieuwe ontmoetingen. Maar ook om bijvoorbeeld om te leren gaan met het verlies van sociale contacten. De nieuwe vrienden die je tijdens je reis opdoet, maar waar je vaak ook al snel weer afscheid van neemt. Het gemis van thuis.

Reizen doet de tijd enorm vertragen. Je verlaat de drukke snelweg van je leven ‘thuis’, je kiest al dan niet bewust voor de ‘toeristische route’. Het geeft eindelijk de rust om te bezinnen en te reflecteren.

Gevoel van reismoeheid kan je bekruipen als je langer op pad bent. Weer een nieuwe wereldstad, weer een highlight; niets maakt meer echt indruk op een gegeven moment. Tijd om je voor even meer te settelen en je reistempo aan te passen. Wat langer op een plek te blijven en een wat normaler ritme aan te nemen, uitrusten van het soms vermoeiende reizen (lichamelijk en mentaal).
Als je lang alleen reist kan je relativeringsvermogen afnemen. De kleinste reisvertraging kan dan het grootste probleem worden, alles draait om het welzijn en welbevinden van jou als wereldreiziger.

6. Stel je in op een emotionele rollercoaster

Reizen kan een emotionele rollercoaster zijn. Enerzijds zijn er de vaak oppervlakkige contacten met locals of reisgenoten, die je vaak maar voor (heel) even ziet en spreekt. Vluchtige contacten. Anderzijds is er niet de sociale belemmering van thuis en ga je vak snel de emotionele diepte in met mensen die je onderweg tegenkomt. Diepe gesprekken over de zin des levens. Wat meespeelt is dat je reisgenoten vaak nooit meer in je leven tegenkomt en je dus ook open en eerlijk kúnt zijn.

Tijdens lange reizen komen haast alle emoties wel voorbij, van blijdschap en verbazing (ontdekkingen, ontmoetingen) tot angst (veiligheid) en boosheid (onderdrukten, vertragingen) en van afschuw (smerigheid) en verveling tot droefenis (armoedige omstandigheden) en ontzag (adrenaline verhogende activiteiten).

7. Denk na of je (een deel van je route) samen wilt reizen met vertrouwde gezichten

Plan je een wereldreis, dan roepen al snel familieleden en vrienden uit je vertrouwde netwerk “O, heerlijk, ik kom je wel opzoeken daar of daar, en dan reizen we een stuk samen!”.

Op bezoek komende familieleden die tijdelijk met je meereizen: het kan een heerlijk gevoel van ‘even thuis’ oproepen, even de vertrouwde gezichten om je heen. Maar pas op, het kan ook gaan irriteren, omdat vertrouwde patronen opeens weer terug zijn en je opeens niet meer 100% zelf kan bepalen welke keuzes gemaakt worden. Of het levert een flinke deuk in je reisbudget op, omdat deze vrienden véél willen doen en zien in beperkte tijd en dus veel sneller geld uitgeven dan jij tijdens je langere reis.

Tijdens Remco’s reis zijn er verschillende momenten dat vertrouwde gezichten uit Nederland langskomen. Hij start zijn reis met een vriendin in Thailand; net over de helft komt zijn eigen gezin (vader, moeder, jongere zus) over naar Argentinië en het einde van zijn reis in Ethiopië is samen met twee vriendinnen van de opleiding psychiatrie.

8. ‘Maar ik ben maar een arme backpacker’…in hoeverre klopt dat?

Ook al ben je in je eigen ogen slechts een reiziger met een zeer beperkt budget die slaapt in goedkope hostels en z’n kleding in een backpack meesleept, door het merendeel van de bevolking word je toch gezien als rijke en kansrijke westerling. Tijdens de reis kunnen, zeker op plekken waar veel armoede is, gevoelens van schaamte je overvallen. Schaamte voor de kansen die jij wel hebt gekregen door de plek waar je geboren bent… en zij niet. Voor het feit dat jij heerlijk kunt ontdekken en je persoonlijk kunt ontwikkelen, terwijl zij moeten rondkomen van (nog geen) één dollar per dag.

Remco heeft daar vooral tijdens zijn bezoekjes aan sloppenwijken en in het laatste deel van zijn reis, door het continent Afrika, last van. Hij realiseert zich meermalen dat je als backpacker vrijwel altijd ‘buiten de deur’ eet, dat je toegang hebt tot goede medische zorg, dat je een weliswaar slinkend maar toch flink reisbudget op de bank hebt staan en dat je alle kansen krijgt om tijdens je reis veel van de wereld te zien én jezelf te ontwikkelen. Een schril contrast met de armoede in grote wereldsteden en complete landen als Malawi, Kenia en Ethiopië.

De beschaving van een volk is te meten aan de mate van respect waarmee men met hun psychiatrische patiënten omgaat.

Vrij naar Mahatma Ghandi

9. Been there, done that – blijf openstaan voor mooie ervaringen

Reis je lang, dan bouw je steeds meer reizigersimmuniteit op: geestelijke afweer tegen heftige emotionele prikkels. Dat maakt mogelijk dat je zoveel armoede, verwaarlozing en mensonwaardige levensomstandigheden die je onderweg tegenkomt aankan. Tijdens lange reizen kan het gevaar van reismoeheid optreden. Omdat je al zoveel gezien hebt, wordt het steeds moeilijker jezelf nog te prikkelen door nieuwe indrukken, je raakt wat apathisch. Gevoelens van heimwee naar rust, regelmaat en met name goede hygiënische omstandigheden kunnen de overhand nemen: heimwee naar je thuisland ontstaat. Je kan het een halt toeroepen door een goede balans in je reisplan, of door bv. wat langere tijd vrijwilligerswerk of het leren van een taal in te plannen.

Met name het laatste deel van Remco’s reis, de laatste vier maanden in Afrika, krijgt hij hier last van. De eerste acht maanden hebben al zóveel thrills opgeleverd, dat de eenvoud van en armoede in de Afrikaanse landen hem wat tegenvalt. Hij realiseert zich, met enige schaamte, dat er te weinig adrenaline-activiteiten ‘in de aanbieding’ zijn; een vrije parachute-val uit een rammelende Cessna en een kooiduik met de witte haai in Zuid-Afrika daargelaten.

10. Wees je bewust van je vooroordelen; iedereen heeft ze, dus jij ook

De grootste valkuil voor een (wereld)reiziger? Andere culturen be- of veroordelen vanuit zijn eigen culturele referentiekader. Om goed te kunnen oordelen moet je de ontstaansgeschiedenis en ontwikkeling van die andere cultuur goed kennen.

Remco realiseert zich bovenstaande een aantal keren tijdens zijn wereldreis. De oordelen die hij velt over situaties die hij tijdens zijn reis meemaakt, zijn gebaseerd op zijn culturele opvoeding in het veilige Nederland waar iedereen, bijna iedereen, genoeg kansen krijgt.

Het boek Te Gek! kent een soort post-wereldreis-hoofdstuk. De wereldreis maakte hij van april 2009 tot april 2010. In 2011 bezocht hij, nu voor kortere vakanties, Bolivia en Cuba. Maar het was tijdens zijn reis naar Iran, eind 2011, dat hij zich het meest realiseerde dat het verschil tussen wat je normaal en abnormaal vindt sterk cultureel bepaald is. Op het eerste gezicht is er in Iran veel onrecht, bijvoorbeeld op het gebied van tolerantie en mensenrechten. Tegelijkertijd voelde Remco zich er het veiligst en meest welkom, door een trotse en zeer gastvrije bevolking.

Wat heeft reizen Remco zoal gebracht?

Een jaar samenvatten in enkele conclusies is onmogelijk. Maar wat brengt reizen je nou zoal?

• Het gevoel dat je thuisland zo slecht nog niet is, een veilige thuishaven biedt om vanuit te ontdekken.
• Meer inzicht in jezelf. Dat waar je ook bent en waar je ook heengaat, je jezelf altijd meeneemt.
• Mooie en intense herinneringen, waar je altijd naartoe terug kunt.
• Een internationaal blikveld en begrip voor andere culturen en zienswijzen.
• Een reset naar back to basics met een meer primitieve mentaliteit.

Reizen brengt je de ultieme vrijheid. Een machtig gevoel.

Als reiziger kun je de wereldproblematiek niet op je schouders laden, laat staan oplossen. Maar als backpacker sta je wél relatief dicht bij de bevolking en pomp je geld in de lokale economieën. Zo draag je vrij direct bij aan geluk en welzijn van arme alleenstaanden, gezinnen en families. Aldus Remco.

Deel je ervaringen

In 1995 en 1996 had ik de kans om voor stage in Guatemala en scriptie in Maleisië te zijn. In Guatemala was ik ruim 5 maanden, in Maleisië 1 maand. Ook in de jaren daarna heb ik redelijk wat kunnen reizen naar verre bestemmingen. Het heeft mijn wereldbeeld voorgoed veranderd.

• Heb jij zelf wel eens langere tijd in het buitenland gereisd of gewoond? Herken jij je in bovenstaande? Heb je andere waardevolle lessen geleerd? Of tips voor toekomstige (wereld)reizigers?
• Heb jij het boek Te Gek! toevallig ook gelezen? Wat heeft het lezen ervan je gebracht?

Ik vind dat er in Nederland veel meer dan nu aandacht mag zijn voor de welvarendheid en het welzijn van ons Nederlanders, westerlingen. Althans, voor wat betreft hetgeen wíj als “welzijn” bestempelen. De nadruk ligt te vaak op wat er niet goed gaat. En sowieso mag de aandacht voor die multiculturele samenleving, haast bijna een scheldwoord geworden, weer terugkomen van mij.

Ik pleitte al eens voor de invoer van een reisdienstplicht. Vanuit de overheid faciliteren dat veel grotere groepen mensen eens over de Nederlandse grenzen heen kunnen kijken. Of je nu student, stagiair, twintiger of zestiger bent; het is voor alle leeftijdsgroepen goed en verhelderend om eens wat meer van de wereld te zien.

Meer lezen

• JoHo heeft een uitgebreid thema-onderdeel over backpacken in het buitenland en het maken van een wereldreis. Alle onderdelen, van voorbereiding tot terugkeer, komen uitgebreid aan bod met praktische tips en handige checklists. Ideaal als je zo’n reis gaat voorbereiden!
• Ook het Handboek voor de wereldreiziger, Hoe word ik een wereldreiziger (ik werkte er in het verleden aan mee!) en Lonely Planet’s The World zijn goede startpunten.
• Op de aan JoHo gelieerde website WorldSupporter vind je veel ervaringen van reizigers; daarnaast is bijvoorbeeld de Thorn Tree van Lonely Planet, hoewel in ‘oude’ forum-vorm, nog steeds een bron van reisinformatie.