Langer leven, zonder dat je daar heel bewust je best voor doet. Dat willen we (bijna) allemaal, toch? Ik keek op Netflix naar de serie van schrijver en journalist Dan Buettner. Dan ging op reis en bezocht 5 gemeenschappen (‘blue zones’) waar mensen een buitengewoon lang en kleurrijk leven leiden…zonder daar ogenschijnlijk erg hun best voor te doen. Wat is hun geheim?
They just live longer, without trying…
Dan Buettner – Live to 100: Secrets of the Blue Zones
Blue Zones aflevering #1 – Okinawa, Japan
Okinawa is een Japans eiland in de Oost-Chinese Zee, met ongeveer 1.3 miljoen inwoners. In Okinawa delen de oudste bewoners van het eiland nog steeds een manier van leven die wordt gedreven door een gevoel van doelgerichtheid: ikigai. Daarover later meer.
Wat staat centraal in het leven van de mensen op Okinawa?
Veel Japanners op dit eiland passen het volgende zoveel mogelijk toe:
- Word niet boos
- Heb een easy-going levensmentaliteit
- Heb altijd plezier maak iedereen blij
- Leef zorgeloos
- Vergeef
- Lach, speel, maak muziek
- Sta positief in het leven
De invloed van voeding
Maar los van deze mooie uitgangspunten in het leven, kijken ze ook veel naar voeding. Daarbij kun je denken aan het gebruik van paarse zoete aardappelen (Beni imo), moerbei bladeren (goed tegen keelpijn!), Asazeewier, Inktvis soep (ontgiften!), Goya (lage bloedsuiker) en Tofu (dat diverse voordelen heeft, o.a. goed voor cholesterol en tegen kanker). Naast de juiste combinatie van voedingsmiddelen is ook de hoeveelheid van invloed: een maximum van 2000 calorieën is het doel. En: op 80% van het gevoel dat je maag vol zit, stop je met eten.
En niet te vergeten…
- Zitten op de grond helpt ook. Dat betekent namelijk dat je ook gemiddeld zo’n 30x per dag opstaat: een ideale manier om je ‘core’, je rug-, buik-, bil- en heupspieren, te versterken.
- Ze werken veel in de tuin, voor een betere balans en uiteraard ook om in beweging te blijven.
- Ze sporten niet of nauwelijks
- Ze bundelen in de directe sociale omgeving hun geld; bedoeld om elkaar te helpen als het nodig is (‘moai’). Dat betekent automatisch dat je een vriendenkring vormt waarmee je regelmatig samenkomt. En dat is weer goed om eenzaamheid tegen te gaan. In de USA is wel eens onderzocht dat structurele eenzaamheid gemiddeld 15 jaar van je levensverwachting afhaalt.
- Men gelooft sterk in het vereren van de voorouders.
Blijven werken aan je levensdoel
De mensen op Okinawa zijn tot slot sterk gericht op hun missie, hun levensdoel (een erfenis van WOII). Dit wordt Ikigai genoemd: voortdurend bijdragen aan de wereld, aan je missie, je levensdoel. Zo lang je die namelijk hebt, leef je door. Dat betekent: niet met pensioen gaan, maar doorgaan met je missie.
Wat is Ikigai?
Ikigai is een Japans concept dat staat voor datgene waar jij je bed voor uitkomt en waard is om voor te leven. Het is je “passie”, waarin vier elementen samenkomen:
- je passie: hetgeen waar je van houdt
- je missie: wat de wereld nodig heeft
- je beroep: waarvoor je betaald kunt worden
- je roeping: waar je goed in bent
Blue Zones aflevering #2 – Sardinië & USA
Blue Zones aflevering #2a – Sardinië, Italië (Barbagia regio)
Wat opvalt aan de regio Barbagia op Sardinië is de ligging van de dorpen: alle op hoogte, hoger dan 700m. Dat betekent ook dat de straten in het dorp vaak steil zijn. Loop je door je dorp, of zelfs door je huis met vaak meerdere verdiepingen, dan ben je eigenlijk automatisch -op een natuurlijke manier- aan het sporten.
Een helder advies als je het leven van deze mensen bekijkt: neem vaker de trap in plaats van de lift. Ga gewoon bewegen, in plaats van dat abonnement op de sportschool waar je tegenaan hikt en veel geld aan uitgeeft.
“Geloof en hoop” zijn belangrijk voor de inwoners in deze regio. Dat uit zich bijvoorbeeld in het feit dat men nog steeds massaal en iedere dag naar de kerk gaat. En ook dat leidt weer tot meer beweging en samenkomst, het tegengaan van eenzaamheid.
Ook de voeding biedt aanknopingspunten voor een gezond leven: met gebruikt nog veel volkoren granen, veel verse groenten, bonen, pasta en gezonder zuurdesembrood. De mensen in deze regio hebben minder ontstekingen en veelal stevige spieren. Dé tip: een koolhydraatrijke voeding is gezond, mits goed bereid.
In de Barbagia regio is de verhouding “oudere man – oudere vrouw” 1 op 1, waar dat normaliter 1 op 5 is. Barbagia kent nog veel schapenhouders die hun werk verzetten zonder (chronische) stress en veel buiten zijn. Dat houdt bijvoorbeeld het glucose gehalte goed en allerlei ontstekingen onder controle.
En niet te vergeten…
- De problemen die de mensen in deze regio tegenkomen lossen ze zoveel mogelijk zelf, in de eigen gemeenschap, op. Dit wordt ook wel ‘active coping’ genoemd. Dit in tegenstelling tot ‘passive coping’ in de meer ‘ontwikkelde’ samenleving. Die laatste samenleving krijgt via allerlei media de ‘grote wereldproblemen’ op zich af. Daar kun je geen of minder controle over krijgen…en dat levert chronische stress op.
- In Barbagia kent men geen verpleeghuizen. Opvang van de ouderen gebeurt nog gewoon thuis in de eigen familie of bij iemand uit de eigen gemeenschap. Ouderen gaan nog zoveel mogelijk samen wandelen, samen koken. Dat levert geen eenzaamheid. op, betere zorg en ze kunnen ook nog eens hun wijsheid overdragen. Daarbij komt: voor ouderen zorgen is vaak rustgevend: je tempo moet vanzelf wat omlaag.
Blue Zones aflevering #2b – Loma Linda buitenwijk Los Angeles (USA)
Dan gaat op bezoek bij de Adventisten community in de Loma Linda buitenwijk van Los Angeles, waar mensen met een langere levensverwachting wonen.
Ook de Zevendags-adventisten zetten in op gezondheid. Samen actief blijven, samen met je vrienden sporten. En ook zij passen ‘ikigai’ toe: samen vrijwilligerswerk doen en blijven bijdragen.
Ook in deze gemeenschap staat voeding centraal. Fruit, groenten, noten en peulvruchten staan centraal in het voedingspatroon, net als vegetarisme: plantaardig eten, geen vlees. Fruit zorgt bijvoorbeeld voor minder longkanker, noten leveren minder hart- en vaatziekten op, het eten van bonen zorgt voor minder darmkanker. En nóg een voordeel: minder vlees eten betekent ook meer ruimte voor de positieve effecten van de andere voedingsmiddelen.
En niet te vergeten…
- De adventisten creëren tijd, rust en ruimte in hun agenda. Ze bouwen échte rust in en proberen zorgen zoveel mogelijk te vermijden. Dat zorgt over het algemeen voor meer tevredenheid.
- Centraal staat: geloof hebben in je eigen levensstijl. Het is makkelijker om goed gezondheidsgedrag te kopiëren als je onderdeel bent van een sterke gemeenschap.
Blue Zones aflevering #3 – Griekenland & Costa Rica
Blue Zones aflevering #3a – Ikaria (Griekenland)
Op het eiland Ikaria ontstond in het verleden een unieke cultuur, doordat een echte haven ontbrak. Het eiland had daardoor een geïsoleerde ligging en was tot 1980 volledig zelfvoorzienend. De inwoners ontwikkelden veel veerkracht om te overleven van de eigen grond en de natuur.
Dat zie je op verschillende manieren terug in het voedingspatroon:
- Men eet veel zuurdesembrood met kruidige vulling. Daarnaast ook veel groenten, olie, bonen etc. Natuurlijk is dat goed voor álle Grieken, maar op Ikaria leven mensen écht opvallend langer, zonder ziektes als dementie.
- De inwoners hebben zelf verschillende soorten thee ontwikkeld van lokale kruiden als salie en rozemarijn. Dat remt ontstekingen, verlaagt de bloeddruk en voorkomt dementie.
- Ook gebruikt men eigen honing om bijvoorbeeld thee te zoeten. Deze honing zou ook de ontwikkeling van diverse soorten kanker vertragen. Door de bijenkorven in het seizoen regelmatig te verplaatsen worden planten door verschillende bijen bestoven. Nooit kookt of pasteuriseert men de honing (zoals met ‘supermarkt-honing’ vaak wel gebeurt), want dan zouden veel bio-stoffen verloren gaan. Men gebruikt de ruwe honing als zoetstof.
En niet te vergeten…
- Als je partner overlijdt, neemt de kans dat jij als achterblijvende partner ook snel overlijdt met tweederde toe. Een nieuwe liefde kan dan zeker helpen. Investeren in je partner en die liefde onderhouden is op Ikaria zeer sterk aanwezig.
- Het proces van wijn verbouwen op Ikaria is al eeuwenoud. Druiven worden met de hand geplukt en de wijn wordt op een zo natuurlijk mogelijke manier gemaakt, vol goede mineralen.
- Op Ikaria worden tradities overgedragen en gevierd. Dat betekent lange feestavonden, waar jong en oud samen feestviert. Er wordt zeker veel gedanst; een fysieke activiteit die leuk is. En: er wordt veel gelachen!
Blue Zones aflevering #3b – Nicoya (Costa Rica)
Net als het Griekse Ikaria heeft ook Nikoya in Costa Rica een geïsoleerde ligging, het is een schiereiland. Het aandeel honderdjarigen is 3,5 keer zo groot als het wereldgemiddelde. Op Nikoya, een regio met veel armoede, wordt weinig medicatie gebruikt en hebben mensen weinig handicaps. De biologische leeftijd is hier gemiddeld 10 jaar jonger dan de werkelijke leeftijd.
Opvallend aan Nikoya is o.a.:
- het feit dat de bevolking het ‘Plan de vida’ centraal stelt. Het levensdoel dus, net als het Japanse ‘Ikigai’.
- de inwoners doen alles met de hand. Haast ongemerkt beweegt men heel veel. Vanzelf verbrandt men meer calorieën en is de stofwisseling (metabolisme) hoger.
- de goede balans tussen werk en vrije tijd. De mensen op Nikoya werken hard, maar vooral in de (vroege) ochtend. ’s Middags is het tijd voor rust, familie en ontspanning. Men werkt ook niet meer dan nodig en vertraagt op tijd.
En niet te vergeten…
Wat ook meehelpt is het feit dat…
- de gezondheidszorg nog dichtbij de mensen plaatsvindt, met een sterke nadruk op preventie en gezondheid. Al vanaf het kind-zijn komt een gezondheidsambassadeur bij de mensen thuis. Die persoon kent de mensen, en volgt ze in hun ontwikkeling. In heel Costa Rica ligt niet de nadruk op ‘reparatie’ als mensen eenmaal ziek zijn, maar op preventie. Dat kost het land heel wat minder aan zorggelden.
- voedingstradities sterk worden doorgegeven. Bonen, pompoen en mais zijn onderdeel van het standaard dieet. Vitaminen, mineralen en vezels en het productieproces van de voeding helpen op het gebied van cholesterol en darmen. In het dieet zitten alle aminozuren en proteïnen, meer is niet nodig. Rijst en bonen zijn supervoedzaam en niet bewerkt, in tegenstelling tot veel van onze voedingsmiddelen.
Men maakt zich ook in Nicoya, net als in Okinawa, wel zorgen rondom de invoering van moderne leefwijzen, waardoor de sterke tradities verloren dreigen te gaan.
Blue Zones aflevering #4 – Singapore & USA
Mensen zijn veelal slachtoffer van hun eigen omgeving geworden. Die omgeving zou eigenlijk moeten veranderen in nieuwe blue zones.
Welke elementen zouden daarin centraal moeten staan? Wat leren we van Okinawa, Barbagia, Loma Linda, Ikaria en Nikoya?
- Beweeg op een natuurlijke manier: niet zozeer ‘sport’, maar zorg dat ‘beweging’ ingebouwd is in je dagelijkse leven.
- Zorg voor een levensdoel: dagelijkse rituelen zorgen voor minder stress en het centraal stellen (en houden) van een concreet doel in je leven biedt houvast en zingeving.
- Eet verstandig: Kies voor plantaardig eten met bonen, noten, wijn, mais, groenten. Stop op tijd met eten én eet met familie en vrienden.
- Zorg voor verbinding: investeer in familie en vrienden en blijf voor elkaar zorgen, zeker in je directe vriendenkring.
Het ‘Albert Lea experiment’, USA
Is het mogelijk om een lokale gemeenschap weer vitaler te maken? In Albert Lea (Minnesota, USA) probeerde men stapsgewijs een ‘blue zone’ te maken.
De participerende inwoners kregen eerst een ‘vitaliteitstest’, om te meten hoe fysiek en mentaal fit men bij aanvang was.
Vervolgens ging men stap voor stap een aantal onderdelen invoeren. Enkele voorbeelden:
- Men voerde ‘moai’ in: met elkaar optrekken en verbinden. Dat zorgde voor veel gezamenlijke beweging en zorgde daadwerkelijk voor nieuwe onderlinge verbiningen.
- In de gemeenschap kwamen meer mogelijkheden voor lokaal vrijwilligerswerk. Dat zorgde in de gemeenschap voor minder hartproblemen, een gemiddeld totale lager gewicht en lagere gezondheidskosten.
- Het aanbod in de supermarkten en restaurants werd ‘gezonder’ gemaakt
- Op verzoek van de inwoners werd het stadscentrum toegankelijker gemaakt met trottoirs, wandelpaden en fietspaden rondom het meer.
Een jaar later deed men een tweede vitaliteitstest. De levensverwachting was met 3.1 jaar toegenomen.
Volgende experiment: Singapore
Zou het ook mogelijk zijn om op ‘landelijke schaal’ een blue zone te maken?
Singapore, officieel de Republiek Singapore, is een stad- en eilandstaat in Zuidoost-Azië. De staat ontstond pas na WOII, toen het zich eerst onafhankelijk verklaarde van het Britse Rijk en kort daarna van Maleisië.
De levensverwachting van de bewoners van Singapore is de laatste decennia sterk toegenomen en nu een van de hoogste ter wereld.
De bevolking is er héél vitaal. Hoe is dat ontstaan?
- Mensen zijn de ‘natuurlijke bronnen’ in Singapore. De veiligheid in de staat ligt op een hoog niveau. De bevolking werkt er hard en is tegelijkertijd heel ‘nederig’.
- De overheid van Singapore helpt haar inwoners continu om gezonde keuzes te maken en biedt bijvoorbeeld hulp bij het verminderen van de suiker inname. Er wordt subsidie gegeven op de betere producten.
- Een auto kopen en er mee rijden is heel duur. De staat ligt op een relatief klein stukje grond en heeft veel inwoners, dus veel autoverkeer is er gewoon niet mogelijk. Als alternatief is er uitstekend openbaar vervoer geregeld. Een treinstation ligt altijd binnen bereik en is toegankelijk via parken en wandelpaden. Onderweg sporten/bewegen staat daarbij centraal. Ook hier krijgt de bevolking dus veel ‘automatische beweging’.
- In Singapore zijn veel woonprojecten, kampungs, waar de bewoners hun eigen woning bezitten én zorgen voor elkaar. Een park, medisch centrum, shopping center: het bevindt zich allemaal op, in of nabij één gebouw, waardoor mensen elkaar vanzelf tegenkomen. Dat onderlinge contact is waardevol en werkt zingevend.
- Singapore verstrekt subsidies als je ervoor kiest dichtbij je ouders (of als ouders dichtbij je kinderen) te gaan wonen: de zogenaamde ‘Proximity Housing Grant’.
En nog een blue zones experiment: Fort Worth, USA
In de USA ontstond een trend waarin o.a. zorgverzekeraars en ziekenhuizen wilden mee-investeren in blue zones projecten.
Fort Worth, een stad in Texas met ruim 800.000 inwoners, is zo’n voorbeeld. En ontzettend succesvol; inmiddels kent men een kwart miljard minder zorgkosten per jaar, en is er 6% minder obesitas onder de inwoners.
Er is één ‘vast recept’ voor steden, regio’s of zelfs landen die zich willen ontwikkelen tot nieuwe ‘blue zone’:
- Goed luisteren naar wensen van de bewoners
- Voorstellen doen voor veranderingen in de gemeenschap, aan de hand van geïnventariseerde wensen
- Concrete en meetbare doelen stellen
- Aan de slag!
Kritiek op het concept van Blue Zones
Hoe mooi het concept van de Blue Zones ook is; natuurlijk wordt er ook met een kritische blik naar gekeken. Eos Wetenschap schreef een artikel met een nadere analyse van het onderzoek van o.a. Dan Buettner, gebaseerd op eerder onderzoek van o.a. Belgisch demograaf Michel Poulain.
Zo wordt, volgens meerdere onderzoekers, Loma Linda niet als échte ‘blauwe zone’ gezien, hoogstens als ‘blauwe populatie’. Anders dan bij de andere onderzochte regio’s, betreft het hier een groep mensen die langer leeft omdat ze elkaar bewust hebben opgezocht om volgens een bepaalde levensstijl te gaan leven. Het zijn religieuze mensen die zich aan bepaalde regels houden: ze eten bijvoorbeeld geen vlees en werken niet op zondag. Het is geen gebied zoals Barbagia op Sardinië. Het is een groep mensen die allen lid zijn van de kerk. Als je in hetzelfde gebied woont en geen lid bent, dan zal je niet langer leven.
Ook zijn er twijfels over de betrouwbaarheid van de onderzoeksdata (zoals geboortedata). Onderzoeker Saul Newman geeft aan: ‘De onderzochte regio’s zijn allemaal vrij arme gebieden, met soms veel laagopgeleiden en hoge criminaliteitscijfers. Het lijkt enigszins gek dat deze eigenschappen de levensduur zouden bevorderen.’ En daarbij spelen meer factoren een rol, die niet altijd worden benoemd. Door de veelal moeilijke bereikbaarheid van de onderzochte regio’s, vestigden er zich maar weinig buitenstaanders. Huwelijken met verre familieleden waren daarom niet altijd vermijdbaar. Juist daardoor was er een relatief sterke genetische verwantschap tussen de inwoners…wat mede een ‘sterk gestel’ zou kunnen verklaren.
In zijn onderzoek noemt Belgisch demograaf Michel Poulain de lessen die we kunnen leren uit de blauwe zones ‘principes’. Hij formuleerde zeven principes die voorkomen in alle zones: beweeg natuurlijk, eet bewust, vermijd stress en slaap voldoende, behoud nauwe banden met familieleden, behoor tot een gemeenschap, heb respect voor de aarde, en heb een doel in je leven.
Eos Wetenschap
Deel je ervaringen…
- Wat vind jij van de levensprincipes die de inwoners van de ‘Blue Zones’ aanhangen? Probeer jij ze toe te passen in jouw (Westerse) levensstijl?
- Geloof jij in het concept van de ‘Blue zones’? Of denk je dat er wat anders aan de hand is?
- Als je de Netflix afleveringen hebt gezien: welke indruk maken de afleveringen op je? Wat blijft er hangen? Of wat zou je zelf ook graag willen toepassen?
Deel je gedachten en ervaringen via de reactiemogelijkheid hieronder, of neem contact met me op.
Wat vind ik eigenlijk van deze Blue Zones?
Als ik terugkijk op de diverse afleveringen, dan vind ik sommige bezoeken van Dan Buettner best indrukwekkend. Het feit dat op sommige plekken een relatief grote oudere gemeenschap tevreden leeft inspireert. Zeker ook omdat men de leefgewoontes probeert over te dragen op de jongere gemeenschap.
Maar precies daar wringt het ook bij mij. In de onderzochte regio’s woont en leeft men voornamelijk nog volgens de principes die wij in Nederland, of het Westen, 50-100 jaar geleden ook toepasten. Weinig technologie, veel sociale samenhang, eten uit eigen tuin, een relatief ‘eenvoudig en basic leven’. Maar je ziet dat óók in die regio’s de jongeren het al moeilijker krijgen met alle ‘moderne uitdagingen en verleidingen’. Daar maakt men zich ook zorgen over: ‘kunnen we onze leef-tradities nog wel vasthouden’? Uit vervolgonderzoek van Poulain zou ook al blijken dat sommige van de onderzochte blue zone regio’s tegenwoordig al minder, of zelfs niet meer, bestaan: het moderne leven heeft hen ingehaald. Ik ben benieuwd wat dat met de gemiddelde levensverwachting doet, zeker op langere termijn.
En zeker de aflevering over de blue zone op Ikaria vond ik wat ‘gezocht’. Ik had het idee dat Dan daar weinig tijd had om de regio écht op zich in te laten werken en in kort tijdsbestek hard op zoek is gegaan naar ‘een paar voorbeelden’ die dan snel veralgemeniseerd werden. Één gezellige feestavond van een clubje familie/vrienden was dan “hét voorbeeld van tradities die van generatie op generatie overgedragen en stevig gevierd worden’. Het kwam op mij wat gekunsteld over.
Hoe kijk ik naar de achterliggende principes van de blue zones?
Maar de basisbeginselen in de blauwe zones, verspreid over de wereld, vind ik zeker interessant. Het zijn goede principes, die we allemaal weer wat meer zouden kunnen leren toepassen in ons leven. We zijn er in de loop der tijd van weggedreven, met ons sterk bewerkte voedsel, de smartphones die een parallelle wereld bieden en met de sociale samenhang die tegenwoordig veel beperkter is.
Zeker als je, net als ik, moet leren leven met aanhoudende pijnklachten, kun je winst behalen door je wat verder te verdiepen in de achterliggende principes van deze afleveringen. Voeding, zingeving en (nieuwe) doelen in je leven, contact houden met mensen die belangrijk voor je zijn, voldoende beweging (zonder onder- of overbelasting): het zijn principes die ook in veel pijnbehandelingen en multidisciplinaire pijnprogramma’s voorkomen. Lees ook eens (de samenvatting van) het boek PIJN van Bart Morlion, die op een deel van deze principes ingaat.
En o ja…of ik daadwerkelijk ga emigreren? Soms zou ik het best willen, hoe tevreden ik in de basis ook ben over Nederland. Maar ik denk niet dat de emigratie-bestemming een van de blue zones uit dit artikel gaat worden…dat is mij net wat ’té beperkt leven’…
Meer lezen
- Bekijk alle Blue Zones afleveringen op Netflix
- National Geographic schreef een artikel over de reizen van Dan Buettner naar de Blue Zones
- Wil je weten wat favoriete emigratiebestemmingen van Nederlanders zijn? Stichting JoHo houdt interessante lijstjes bij.
- Meer lezen over ‘kwaliteit van leven’, ‘zingeving’ en ‘mentaal welbevinden’? Neem eens een kijkje in mijn Blogmagazine Positieve Gezondheid.
Kijk en luister naar een presentatie bij het World Economic Forum van Dan Buettner over het concept van de Blue Zones:
