Pijn bestrijden door te schieten op pijnmonstertjes

Geschatte leestijd: 8 minuten.

“Patiënten modderen jarenlang voort in de zorg, worden eindeloos doorverwezen van de ene naar de andere specialist in de hoop een fysieke oorzaak te vinden voor hun chronische pijn. Vaak wordt er geopereerd, ook als men weet dat het nut gering is. De patiënten die ik op het spreekuur kreeg, hadden gemiddeld al acht jaar pijnklachten. Dat komt doordat er te weinig medisch psychologen zijn die educatie kunnen bieden, maar ook doordat hulpverleners steeds naar fysieke oorzaken zoeken. Dan is het niet vreemd dat patiënten ook aan dat idee blijven vasthouden.”

I couldn’t agree more.

Aan het woord is Louis Zantema, medisch psycholoog die een educatieve ‘virtual reality’ game ontwikkelde waarmee patiënten meer kennis en meer greep krijgen op hun pijnklachten. Virtuele pijnbestrijding dus.

Reducept: virtual reality game die grip geeft op ‘de pijnmonsters’

Een pijnpatiënt vertelt: ‘Tijdens de game ga je het menselijk lichaam, jouw eigen lijf, in. Naar je pijn toe. Als rode gevaarprikkels, monstertjes, zie je de pijnsignalen letterlijk over je zenuwbanen kruipen. Het is de bedoeling van de game om er zoveel mogelijk af te schieten.”

Het idee van de game is dat je spelenderwijs meer grip op en meer gevoel van macht over de pijn krijgt. Maar ook dat je gedurende de game meer en meer ontspant, een rustiger ademhaling krijgt. Daar is het spel op ingesteld. Het lichaam kent geen pijn. Het kent alleen gevaarboodschappen die via de zenuwbanen en het ruggenmerg naar het brein worden gestuurd. Pas als de prikkel de hersenen bereikt, wordt pijn gevoeld. Door het afschieten van de pijnprikkels in de game worden de hersenen getraind, als het ware voor de gek gehouden, dat de prikkels niet meer aankomen. Door ontspanning en afleiding sluiten de pijnreceptoren, de poorten, zich meer en meer, waardoor prikkels moeilijker doorkomen.

Door regelmatig in de game te oefenen kun je jouw hersenen leren om de controle te vergroten en de pijn te verminderen. 

Kennis is macht

Pijneducatie, het opbouwen van je kennis over hoe pijn werkt, werkt aantoonbaar positief op het leren beheersen van die pijn. Pijneducatie vormt dan ook de basis van het model van Reducept.

Bij chronische pijn zijn je hersenen, hoe vreemd het ook klinkt, gehecht geraakt aan de pijn. Dat betekent dat je zult moeten strijden om je hersenen het tegendeel te bewijzen. Door te blijven leren, lezen en oefenen kun je, met kennis en veel geduld, een weg uit het pijndoolhof vinden. 

Drie tips van Reducept om te ‘vechten tegen het luie brein’:

• Nieuwe dingen ondernemen is lastig. Wat kan helpen, is dat je een nieuwe gewoonte koppelt aan een andere gewoonte. Voorbeeld: direct nadat de kinderen in bed liggen een ontspanningsoefening doen. Of: om de dag na de afwas een blokje om. 
• Betrek anderen in je nieuwe gewoonte. Vertel erover, stel doelen, of onderneem het samen met anderen. 
• Een beetje vreemd misschien, maar zorg ervoor dat je goed en voedzaam eet. Met een lege maag is het moeilijk beslissingen maken, en al helemaal weerstand bieden tegen slechte gewoontes. 

Hoe maak je gebruik van Reducept?

Voor thuisgebruikers werkt Reducept met een abonnementsmodel, je betaalt €14,95 per maand (of €149 per jaar, oktober 2020). Daarnaast moet je investeren in een virtual reality bril, waarbij de ontwikkelaar lange tijd de Oculus Go hanteerde als ‘beste bril’. Deze bril gaat echter uit de verkoop, is nog bruikbaar tot/met 2022. Hoe dan ook, moet je rekening houden met een investering van €200-€300 als je nog niet zo’n soort bril hebt maar wel de game en methode ten volle wilt benutten. Wel is er een proefperiode van 2 weken, waarin je de game kunt uittesten.

Wil of kan je een dergelijk bedrag niet investeren, zoek dan naar een behandelaar die al samenwerkt met Reducept (of stimuleer je reguliere behandelaar dat te doen). Dan valt behandeling met de Reducept game vaak onder een breder plan, dat dan vaak geheel of gedeeltelijk vergoed wordt vanuit de aanvullende zorgverzekering.

Mijn ervaringen met Reducept

Medio 2019 kwam ik op het spoor van deze virtual game, die toen nog in de testfase zat. Ik gaf me op als ‘mobiele tester’; de mobiele app was zojuist gereed gekomen.

Mijn ervaringen als testgebruiker van de Reducept app waren nog niet overweldigend positief. Aan de andere kant had ik ook niet de volwaardige ervaring, ik gebruikte de app nog zonder speciaal toegeruste professionele virtual reality headset. Hierdoor was mijn ervaring 2D in plaats van 3D; minder ‘virtueel’.

Wat feedback die ik opschreef tijdens het uitproberen:

• ik vind de “zweverige stem” behoorlijk irritant worden, na verloop van tijd (je wordt in de app toegesproken en aangemoedigd door een motiverende stem)
• jammer dat je niet kunt “hervatten”: doorgaan waar je gebleven was
• in de 2D versie navigeert het vizier niet heel makkelijk, bewegen naar en in het menu kost moeite
• bij de start in het ruggenmerg kreeg ik de boodschap “je hebt al veel poorten groen gemaakt, goed zo”, terwijl ik nog niets had gedaan
• de zinnetjes als “je doet het goed”, “goed zo” etc. worden na verloop van tijd behoorlijk irritant; het is too much

Mijn eindconclusie, eind 2019: “Het is wél een aardige manier om in 15 minuten eens op deze manier naar je pijn te kijken, bewust te worden, het is visueel, anders dan anders. Het is door de virtual reality toepassing een keer “grappig” om te doen, ongetwijfeld helemaal als je op groot scherm in 3d kijkt, maar het is niet iets dat ik nu regelmatig zou gaan doen om te ontspannen”.

Hoe anderen Reducept ervaren

Mijn ervaring kan uiteraard gekleurd zijn; nieuwe initiatieven die claimen chronische pijn te verminderen of zelfs weg te nemen benader ik per definitie positief-kritisch. Wel sta ik achter de uitgangspunten van het model van Reducept: het toepassen van een combinatie van pijneducatie, psychologie, beweging en ontspanning/afleiding.

In een social media groep waar ik lid van ben kom ik de volgende opmerkingen tegen van mensen die de app hebben uitgeprobeerd:

• het oefenen vind ik saai, eentonig
• in plaats van mijn normale pijnscore van 8 of 9 op een schaal van 10, was die tijdens het spelen een 3 of 4. Bovendien werkte het naderhand tot drie uur door. Inmiddels heb ik mezelf zo goed getraind, dat het positieve effect wel acht uur aanhoudt.
• het is erg helpend, je kan meer dan je denkt
• we zijn een hele avond met vier volwassenen bezig geweest om het te installeren, maar het is niet gelukt. Het spel werkt op mijn mobiel en het apparaat doet het ook, maar het spel komt maar niet op de bril.
• ga er vooral mee door als het na 1, 2 weken nog niet of niet voldoende werkt; het hertrainen van je brein kost tijd
• er zijn 4 opdrachten in de game, die lijken niet te veranderen, daardoor ben ik bang dat er een soort van verveling gaat optreden, waardoor je de oefeningen niet meer gaat doen.
• ik erger mij dat ik steeds weer hetzelfde stukje tekst aan moet horen
• ik voel echt direct na het spelen van de game niet minder pijn; zou bij mij dan echt lange termijn werk moeten worden.
• Ik heb maandag voor het laatst gespeeld en dinsdag had ik daar nog wel plezier van maar gisteren was het weer zo als van ouds…
• ik ben het na 1,5 week al zat. Simpel, steeds hetzelfde verhaaltje wat je krijgt te horen, weinig uitdaging. Had er meer van verwacht.
• helaas elke dag een zelfde programma volgen verveelt zeer snel, het concept daar geloof ik in maar heb wel spijt dat ik direct voor een jaar betaald heb

Zo te lezen komen de ervaringen van deze gebruikers van de game redelijk overeen met de mijne. Natuurlijk staat de app nog aan het begin van de ontwikkelingen en zal er ongetwijfeld nog veel worden ‘bijgebouwd’. Tegelijkertijd is het natuurlijk essentieel dat de primaire doelgroep, de pijnpatiënten, de app graag en met resultaat gaan gebruiken.

De Reducept methode wint aan populariteit

Inmiddels gebruiken al meer dan honderd Nederlandse zorgverleners Reducept bij de behandeling van chronische pijnklachten, van ziekenhuizen en fysiotherapeuten tot revalidatiecentra en GGZ-instellingen. De initiatiefnemers zijn samen met zo’n vijftien collega’s voltijd bezig met het doorontwikkelen en breder verspreiden van de game; binnen én buiten Nederland.

Reducept claimt dat het spelen van de virtual game beter werkt dan bijvoorbeeld een boek over pijn lezen. Juist omdat de virtuele wereld voor je brein echt is en je mentale reactie daarop dus ook echt is. Het betekent dat je tijdens het spelen direct op de pijnprikkels kunt ingrijpen. Als je dat maar vaak genoeg herhaalt, leer je je brein een andere reactie aan. Het effect is dan ook niet zozeer afhankelijk van het soort pijn, maar meer van de vraag of je brein makkelijk ‘trainbaar’ is.

Maar liefst 77% van de gebruikers ervaart tijdens het spelen van de game minder pijn, aldus Reducept zelf. Het brein wordt letterlijk afgeleid. Of er ook duurzaam minder pijn wordt ervaren, daar wordt samen met onder andere het RadboudUMC wetenschappelijk onderzoek naar gedaan. Daarbij wordt niet alleen gekeken naar de pijnvermindering zelf, maar ook of de app mensen bijvoorbeeld helpt om weer meer te bewegen en of hun kwaliteit van leven in algemene zin verbetert.

Virtual Reality in de Sint Maartenskliniek

Ook de Sint Maartenskliniek in Nijmegen, expert op het gebied van orthopedie, reumatologie, revalidatiegeneeskunde en pijnbestrijding, werkt sinds eind 2019 met virtual reality. Patiënten krijgen een eigen dashboard met verschillende apps. Voordeel hiervan is dat patiënten verschillende beleving kan worden geboden: ontspanning, een spelletje, een bezoek aan een grote stad of een wandeling tussen de olifanten. Door de diversiteit in toepassingen kan zowel acute pijn als chronische pijn worden behandeld.

De Maartenskliniek werkt samen met SyncVR Medical. Op het SyncVR dahsboard is ook de Reducept app te vinden.

Deel je ervaringen

Leg je de ervaringen van de gebruikers en de wat meer ronkende marketingtaal van de ontwikkelaars zelf naast elkaar, dan lijkt er in ieder geval voor nu nog wel een redelijk groot verschil in beleving en eindresultaat te zitten. De resultaten die worden geboekt waarbij de game als onderdeel van een behandeling wordt ingezet en mensen begeleid deelnemen zijn nog niet openbaar.

Hoe meer mensen de game gaan gebruiken bij het verminderen van hun pijn, hoe beter inzicht uiteraard in het daadwerkelijke effect.

Ook ben ik benieuwd naar het vervolgonderzoek in samenwerking met de wetenschap.

• Heb jij zelf ervaring met de Reducept game? Helpt het je om meer grip op je pijn te krijgen, of deze wellicht zelfs te verminderen?
• Ken jij andere virtual reality methodes in de zorgwereld?

Deel je bevindingen via de reacties hieronder.

Meer lezen

• Meer weten over Reducept? Er is een uitgebreide website.
• Lees meer over de uitgangspunten van de Reducept methode in onderstaande whitepaper:

• Reducept houdt een blog bij over chronische pijn, met veel achtergronden en tips rondom het leren omgaan met pijn.
• Lees het interview met initiatiefnemer en medisch psycholoog Louis Zantema in +Gezond van oktokter 2020.