De kracht van muziek: alom bekend. En tegelijk nog zo miskend.

Geschatte leestijd: 6 minuten.

Muziek verrijkt het leven en beschermt tegen aftakeling. Muziek heelt, verzacht, troost en leidt af. Muziek luisteren. Muziek maken. Spelen met muziek. Muziek inzetten in de zorg. Muziek als therapie. Antropologen hebben geen enkel volk op de wereld kunnen ontdekken waar muziek niet op een of andere manier een rol speelt. Iedereen kent de kracht van muziek. En tegelijkertijd is die kracht nog zó miskend. Het wordt tijd dat muziek de centrale functie in de maatschappij krijgt die het verdient.

Muziekwetenschappers en de kracht van muziek

Wetenschappers als Prof. Erik Scherder en Dr. Ben van Cranenburgh zijn er al jaren over uit: muziek heeft een enorm ingrijpende invloed op het functioneren van iedereen. Met muziek worden activiteiten mogelijk die tot dan toe uitgesloten waren: mensen met Parkinson lopen zonder hapering op een ritme, mensen met chronische pijn voelen minder pijn bij muziek, demente mensen leven op bij muziek, mensen die een operatie ondergaan met muziek hebben na afloop minder pijnmedicatie nodig.

Ik heb er al vaker over geschreven, maar ook ik merk die invloed van muziek dagelijks. Niet alleen is mijn stemming door muziek te luisteren of te maken beter, ook voel ik de chronische pijn die ik nu eenmaal heb minder als ik muziek maak, piano speel. De pijn wordt als het ware naar de achtergrond gedrukt. Stop ik met spelen, dan komt de pijn na 15, 20 minuten weer tevoorschijn.

Muziek luisteren maar zeker ook zelf muziek maken activeert meerdere delen in het brein, zo leggen deze wetenschappers telkenmale uit aan iedereen die het wil horen. Door een muziekinstrument te leren bespelen ontstaan verbindingen in de hersenen en tussen hersenhelften die ook ’therapeutisch’ kunnen worden benut, bijvoorbeeld binnen de neurorevalidatie.

Muziekonderwijs en muziektherapie moeten maatschappelijk dan ook veel belangrijker worden dan tot nu toe het geval is geweest, bepleiten mensen als van Cranenburgh en Scherder. Muziek heeft een plek in alle lagen van de bevolking, bereikt alle uithoeken van het brein en zit in alle aspecten van het leven. Maar muziek krijgt nog niet de credits die het op basis hiervan verdient.

De kracht van muziek. Dr. van Cranenburgh schreef er in 2018 een boek over: Muziek en Brein. Kees Weggelaar schreef er de volgende samenvatting van:

De kracht van muziek inzetten rondom de zorg voor kinderen

Sommige kinderen hebben moeite met het interpreteren van gedrag van anderen. Wat bedoelt iemand nou met wat hij zegt, hoe moet je je gedragen in bepaalde sociale situaties. Sommige kinderen hebben een laag of onvoldoende ontwikkeld zelfbeeld of bijvoorbeeld last van faalangst. Hoe kan je in dit soort situaties “muziek” inzetten?

Het hoeft niet altijd te gaan om kinderen met een verstandelijke beperking of kinderen met bijvoorbeeld autisme, hoewel muziektherapie juist ook bij hen veel kan brengen. Voor allerlei kinderen kan muziek een speels instrument zijn om zichzelf beter te leren ontdekken. Het bespelen van instrumenten kan bijvoorbeeld helpen om emoties meer te uiten. Maar spelen met instrumenten is ook iets heel fysieks, je moet ermee aan de slag met je handen, met je mond, je ademtechniek, met afwisseling tussen inspanning en ontspanning. Met behulp van maat, ritme, harmonie, klank en melodie maar ook met stem, improvisatie, spelvormen en bestaande liedjes krijgt een muziektherapeut vaak snel toegang tot de wereld van kinderen.

Ouders geven na afloop van een les muziektherapie vaak aan dat kinderen meer ontspannen zijn, zich beter of makkelijker uiten en dat ze in de loop van de lessen sociaal vaardiger worden. Of juist een beter besef van hun eigen positie ten opzichte van anderen krijgen, een steviger zelfbeeld ontwikkelen, met succes nieuwe vaardigheden aanleren. Kinderen leren via muziek om te gaan met (plotselinge) veranderingen, leren samenwerken, zich beter te concentreren en krijgen meer inzicht in gevoelens van zichzelf en anderen.

Ik kreeg een paar maanden terug via een gesprek met Tatiana van der Heijde een héél klein eerste inkijkje in de wereld van muziek’therapie’ en kinderen. Therapie tussen haakjes, want het lijkt meer gewoon lekker muziek maken en spelen, maar toch bijzonder om te zien hoe zij op een heel speelse manier de band tussen ouders en kinderen versterkt, bijvoorbeeld met lessen ‘Muziek op Schoot’. Ook sprak ik met muziektherapeute Julia Engelbrecht, Praktijk voor vaktherapie Breda, die vertelde over hoe zij muziek inzet om kinderen en volwassenen weer gerichter te leren denken, voelen en handelen.

De kracht van muziek inzetten rondom de zorg voor ouderen

Ouderen worden op latere leeftijd vaak kwetsbaar. Bij veel, niet alle, ouderen is sprake van eenzaamheid en het geheugen gaat achteruit. Het inzetten van muziek en muziek’therapie’ (of eenvoudiger, een muziekactiviteit) bij ouderen, bijvoorbeeld in een verpleeghuis of zorginstelling, leidt vaak tot nieuwe mogelijkheden van interactie en het uiten van gevoelens. Naast het feit dat veel ouderen de activiteit an sich waarderen (afleiding, het breekt de dag) draagt het ook bij aan een betere concentratie en het makkelijker kunnen communiceren.

Bij ouderen met dementie zorgt de inzet van muziek voor minder onrust en depressie. Ouderen met bijvoorbeeld Parkinson of een herseninfarct revalideren aantoonbaar beter wanneer wordt gewerkt met muziek. Muziek kan bijdragen om vergeten herinneringen terug te brengen of te verwerken. Muziek heeft bij ouderen bijvoorbeeld ook een functie rondom de nacht en slapen: vaak treedt bij ouderen een innerlijke onrust op bij het naar bed gaan en later in de nacht. Muziek luisteren bij het naar bed gaan zorgt voor meer rust bij het inslapen en een beter slaappatroon.

Muzikaal mantelzorgen

Muziekactiviteiten of muziektherapie zijn niet altijd direct voorhanden in een zorginstelling. De stichting Miracles of Music heeft een aantal praktische tips op een rij gezet wanneer mantelzorgers of individuele begeleiders of zorgverleners met muziek aan de slag willen:

• gebruik voorkeursmuziek; vraag naar de favoriete muziek van vroeger; dat geeft ouderen een veilig gevoel en zorgt voor herkenbaarheid
• kies in de ochtend en avond rustige muziek: zorg voor een fijne start en afsluiting van de dag; gedurende de dag kan je juist muziek kiezen die activeert
• bespreek het doel van de muziekactiviteit: is het ter ontspanning, afleiding of is ‘activering’ juist een hoofddoel?
• gebruik muziek juist ook tijdens zorgmomenten: muziek zorgt voor extra rust en afleiding tijdens wassen, aankleden of naar bed gaan
• zet muziek in om te verbinden: samen zingen of klappen zorgt voor samenwerking; begin zelf en maak zinnen bijvoorbeeld niet af
• bouw afwisselend ook momenten van stilte in en check, kijk of vraag dan of de persoon de muziek nog steeds prettig vindt

Bron: Miracles of Music

Ik heb zelf nog niet de werking van muziek bij ouderen van dichtbij mogen ervaren. Ik heb uiteraard wel diverse documentaires op tv en internet gezien, waarbij je soms van je stoel valt hóeveel verschil het spelen van een relatief eenvoudig melodietje bij bijvoorbeeld iemand met dementie kan maken. Ouderen die haast bewegingloos in bed liggen, de hele dag, en met een muziektherapeut aan bed opeens bijna letterlijk ’tot leven’ komen, om na een aantal sessies weer rechtop in bed te zitten en (zachtjes) mee te zingen. Het lijkt me fantastisch om een keer mee te lopen met een muziektherapeut -nee, ik zing nog steeds niet 🙂 en met eigen ogen te zien wat muziek bij ouderen kan bereiken.

Nederlandse Vereniging voor Muziektherapie

Muziektherapie is in Nederland een vaktherapeutisch beroep. De Nederlandse Vereniging voor Muziektherapie, de NVvMT, verenigt muziektherapeuten, studenten muziektherapie, verwijzers en iedereen die belangstelling heeft voor de inzet van muziek.

De NVvMT streeft er naar dat muziektherapie een erkende, innovatieve en bewezen therapievorm wordt, met een plek in alle zorgsectoren en toegankelijk voor alle individuele cliënten.

De vereniging stimuleert meer bewustzijn van de kracht van muziek en muziektherapie. Ze onderhoudt een netwerk van aangesloten muziektherapeuten, een databank met kennis over muziektherapie, een vak– en publiekswebsite en geeft diverse publicaties en tijdschriften uit.

Lees de brochure Muziek Maakt Gezond met uitleg over muziektherapie:

Deel je ervaringen

Ik ben overtuigd van die kracht van muziek. Deels omdat ik gewoon al tientallen jaren, al sinds dat ik klein was, plezier, afleiding en soms ook troost haal uit muziek. Deels vanwege mijn ervaringen met zelf muziek maken en chronische pijn. Maar ik ben ook nieuwsgierig of jij die ervaringen herkent.

• Heb jij zelf of in je omgeving gezien hoe muziek van invloed is op iemands welbevinden of herstel?
• Heb jij ervaring met muziektherapie?
• Wat vind je van het pleidooi van mensen als Scherder en van Cranenburgh om muziek een meer centrale rol te geven in de zorg en de maatschappij?

Meer lezen

• Dr. Ben van Cranenburgh schreef een boek, Muziek en Brein, dat in 2018 verscheen.

• Ontdek meer brochures en publicaties van de NVvMT
• De NVnMT heeft op haar sites een aantal factsheets staan van de AMTA, de Amerikaanse vereniging voor muziektherapie. Per ziektebeeld vind je links naar wetenschappelijk onderzoek naar effecten van muziektherapie. Ik zie dat er ook een ‘Chronische pijn’ factsheet is…
• Stichting Muziekids benut de kracht van muziek op een hele speelse manier richting kinderen en jongeren in ziekenhuizen en zorginstellingen. Zij mogen samen met muziekprofessionals en muziekvrijwilligers zelf muziekinstrumenten bespelen en ervaren. Aan bed, of in een speciale Muziekids studio in het ziekenhuis.
• Het TV programma Dokters van Morgen besteedde in 2019 een uitzending aan Muziek als Medicijn, met antwoord op vragen als:
  • Kan muziek helpen bij een operatie?
  • Hoe kan muziek een te vroeg geboren baby helpen?
  • Wat kan muziek doen bij mensen met dementie?
  • Kan muziek helpen om in slaap te vallen?